Uitstekend, maar iets geschikter als alleenstaand boek

Johan Op de Beeck (1957) heeft zich het afgelopen decennium ontpopt als een notoir Napoleonkenner. Maar liefst vijf boeken wist hij over deze markante figuur te vullen. Het relaas van de Russische veldtocht was het eerste in de serie dat precies tweehonderd jaar na dato (2012) verscheen. Daarna volgde een boek over de slag bij Waterloo, een biografie in twee delen, en tot slot nog een boek over het liefdesleven van Napoleon. De biografie en het boek over Waterloo werden recent heruitgegeven in een drieluik met bij elkaar passende omslagen. Wie dit drieluik in huis haalt, heeft maar liefst 1.800 bladzijden voor de kiezen, inclusief bibliografieën en namenlijsten, dat wel.  

Omdat Waterloo oorspronkelijk een apart te lezen boek was, vangt het aan met een uitgebreide inleiding die een verkorte biografie is van Napoleon tot op het ogenblik dat de slag bij Waterloo zal aanvangen. Uitgebreid en verkorte in één zin? Jawel, want aangezien de uitgewerkte biografie meer dan 1.300 bladzijden dik is, is dat helemaal niet zo contradictorisch. Op het einde van het boek volgt nog een samenvattend relaas van wat na de veldslag gebeurde en ook dat neemt opnieuw ettelijke tientallen bladzijden in beslag. Wie Waterloo apart leest, zoals het oorspronkelijk bedoeld was, heeft op deze manier een compleet werk in huis. Wie Waterloo leest als laatste deel van het kraakverse drieluik, valt meermaals ten prooi aan een déjà-lugevoel. De samenvattingen voor en na zijn dan grotendeels overbodig.  

Tussen inleiding en epiloog zitten natuurlijk nog enkele honderden bladzijden die het verloop van de veldslag beschrijven. Belangrijke protagonisten uit beide kampen komen aan bod, beslissingen van Napoleon, Wellington en anderen worden geanalyseerd, en troepenbewegingen worden gedetailleerd met woorden nagespeeld. Maar … ook in deel twee spendeerde Op de Beeck hier al meer dan honderd bladzijden aan. Opnieuw ontkomt men niet aan die herkenning die geregeld de kop opsteekt.  

Als we de herhaling even negeren, dan blijft het wel zo dat dit een meer dan uitstekend boek is. Waar de biografie zich vooral toespitste op de figuur van Napoleon tijdens deze slag, krijgt de lezer dit keer ook andere kanten van het verhaal te zien. Interessant voor de Nederlandstalige lezers is bijvoorbeeld dat Op de Beeck getuigenissen toevoegde van Belgische en Nederlandse soldaten en bevelhebbers uit de beide legers, waarvoor hij putte uit geschriften die zij nalieten. Wat men daaruit onder andere leert is hoe de Britten in de afgelopen twee eeuwen vakkundig de geschiedenis gemanipuleerd hebben en dat blijven doen. Ze zijn erin geslaagd om van Wellington de grote overwinnaar te maken, ondanks de anderen, maar dit boek toont aan hoe dubieus dat is, en hoe belangrijk de Belgen, Nederlanders en Pruisen zijn geweest in deze historie. Wellington zelf wist dat, want in zijn latere leven heeft hij steevast alle pogingen tot objectieve geschiedschrijving gesaboteerd en ging indien nodig zelfs tot bedreigingen over. Op de Beeck bewijst ook dat deze veldslag nog altijd gevoelig ligt in Engeland en Frankrijk, en ontdekte dat sommige steenrijke families er nog steeds kapitalen aan verdienen.  

Het relaas van de slag blijft boeien, ook al was het al vrij gedetailleerd beschreven in het tweede deel van dit drieluik. Jammer dat de gekleurde kaartjes die het verloop laten zien, helemaal achteraan zijn ingevoegd en niet daar waar ze relevant zijn. Wanneer de lezer ze ontdekt, is het boek al uit en zijn ze niet meer nodig. Het visualiseren van de beschrijvingen zou nochtans veel makkelijker zijn met de juiste kaart op de juiste plaats.  

De heruitgave als drieluik had optimaler gekund. Het aantal ingrepen dat nodig is om driehonderd bladzijden aan herhaling te elimineren, is al met al beperkt en was het overwegen waard geweest. Het neemt echter niet weg dat elk van de drie boeken zijn vijf sterren nog steeds meer dan waard is. Napoleon was een uitzonderlijk figuur en Johan Op de Beeck heeft dit heel overtuigend weten over te brengen.