Vernietigende schaamte

Welbeschouwd geeft een vilein en messcherp beeld weer van de beknotte Engelse vrouw eerste helft vorige eeuw. Mannen zagen hun vrouw bijna altijd als begeerlijk bezit met niet meer dan een zeer lage verwachting over hun vermogen tot volwassen gedrag.
“De situatie was dus als volgt. Er zouden die avond acht mensen komen dineren in het huis op Campden Hill Square. Mevrouw Fleming had het feestje georganiseerd (het was zo’n geijkte gedachte die van haar werd verwacht, en ze was gehoorzaam door de knieën gegaan om te beantwoorden aan deze lage verwachtingen).”

Ouders behandelden hun dochters niet als vol. Moeders wilden zonen produceren om hun nuttigheidswaarde aan hun man te bewijzen:
“Ze had vaag het gevoel dat haar moeder haar geen succes vond. Dan deed ze tijdens de weekenden plichtsgetrouw maar haar best, maar daardoor leek haar moeders kritiek alleen maar andere argumenten te vinden.”

Natuurlijk schuurde dit verhaal hardvochtig tegen mijn gevoel van vrouwelijke eigenwaarde. Ik zag het maar als polijsten van vrouwelijke verworvenheden tot nu toe, anders kon ik dit virtuoos geschreven boek van afgrijzen niet uitlezen. Ook in Nederland werd er begin vorige eeuw zelfs in de politiek over gediscussieerd of een vrouw nu zelfstandig bekwaam was of niet verder kwam in haar ontwikkeling dan een onmondig kind. Mijn moeder kreeg pas vlak voor mijn geboorte handtekeningsbevoegdheid. Hoofdpersoon Antonia wordt door haar moeder kortweg Toni genoemd. Als enigs kind moet zij de schande dragen geen zoon te zijn. Haar ouders spiegelden haar niet voor wie zij was en projecteerden al hun teleurstellingen op haar ondoorzichtige zelfbeeld.

Laat ik deze recensie bij het eind beginnen, want dat deed Elizabeth Jane Howard ook. Als een psychologische thriller ga je met de afwikkelende handelingen mee terug in de tijd. Het verhaal begint in 1950, gaat verder in 1942. Je springt over naar 1937 en crasht via 1927 naar 1926 waar de moord op de persoonlijkheid van de hoofdpersoon op gruwelijk wijze voltrokken wordt/werd. Met de wetenschap en kennis van nu is het gemakkelijk praten en oordelen over het gedrag van toen. Emancipatie en feminisme zijn ook nu nog geen voltooide deelwoorden. Het laatste woord is nog niet gesproken.

Dit boek lijkt in zijn stijl niet op de luchtiger geschreven Cazalets serie. Daar moest ik wel lang aan wennen. Voor mijn gevoel lag de sfeer in een mix van Tolstoj’s Anna Karenina, Virginia Wolf (alleen een verfilmd boek gezien) en heel veel van Jane Austen. E. J. Howard schrijft met groot inzicht en technisch vernuft over de gewoontes van haar tijd. Het begin van het verhaal, wat feitelijk het einde van het boek is, loopt slecht af. Het einde, wat in dit verhaal, het begin is, is hoopvol. Het spint meesterlijk een keerpunt uit van een leven vol lage verwachtingen. Antonia wil de nieuwe generaties beschermen voor haar fouten van toen. Mocht je zelf de opdracht willen ervaren waar alle vrouwen van vorige eeuw voor stonden... lees deze ‘Long view’. De estafette stok via Jane Austen naar E. Jane Howard wacht nu op een 21e eeuw Jane om het verhaal van de emancipatie verder te vertellen. Zodat de mensheid van de 22e eeuw kan gruwen over ons omgangsgedrag van nu.