Veel praten, filosoferen en navelstaren, weinig actie en spanning

Maarten van der Graaff heeft twee prijswinnende dichtbundels geschreven. Wormen en engelen is zijn eerste roman. Het verhaal is semi-biografisch.

Het boek gaat over (christelijke) religie in de moderne tijd en het verschil tussen religieuze enclaves in, in dit geval, Goeree-Overflakkee, en de seculiere grote stad. Het gaat ook over wat je (mogelijk) verliest als je een traditionele gemeenschap verlaat voor een moderne wereld, waarin je zelf de opvulling van dat verlies moet zien te vinden.

De ik-figuur, Bram Korteweg, verlangt naar verbinding, naar uitstijgen boven zichzelf, naar opgaan in iets groters. Wat ondanks zijn verloren geloof toch sterk lijkt op religie. Hij worstelt met zijn verlangen naar de vertrouwde zaken van vroeger, zoals het zingen in de kerk; het gevoel van samenhorigheid daarbij, die hij zo mist. Die behoefte is het thema van het boek.

Doordat hij het geloof van zich heeft afgeschud voelt hij zich zowel emotioneel als fysiek verwijderd van het gereformeerde dorp waar hij is opgegroeid, en waar zijn familie zijn moderne leven en hang naar kunstenaarschap niet begrijpt. Bram stort zich in een academisch-bohemien leven met dito vrienden, feesten, festivals, kunst, seks, drugs en drank. Toch voelt hij ook een verlangen naar de traditionele, hechte gemeenschap van toen; die vanzelfsprekende onderlinge verbondenheid mist hij. Hij wordt lid van een theologische werkgroep, waar niet alleen gediscussieerd maar ook gezongen en gebeden wordt. En hij probeert te onderzoeken wat de onderliggende drijfveren zijn van de mensen in die twee verschillende werelden en daarmee vat te krijgen op zichzelf, zijn verloren geloof en wat daarvoor dan in de plaats moet komen. Daartoe discussieert hij (vaak per mail) met vrienden over onderwerpen als literatuur, racisme, feminisme, filosofie en ASMR (waar hij gevoelig voor is), maar vooral ook over religie. Over dat laatste ‘interviewt’ hij Wilfried, een intellectuele katholiek en zijn ‘vader’ in de theologische werkgroep, en Paul, een studievriend die de weg de andere kant op heeft genomen en dominee is geworden op Goeree-Overflakkee.

Er is een open einde, benadrukt door een droevige gebeurtenis, die er wel een beetje met de haren bijgesleept wordt.

Maarten van der Graaff brengt de observaties, de innerlijke strijd en de zoektocht van zijn semi-biografische hoofdpersoon beeldend onder woorden. Zijn achtergrond als dichter komt naar voren in zijn vaak prachtige verwoordingen, zoals deze uitspraak van Bram: “Het zijn woorden die zich in mijn botten, spieren en pezen hebben gedrongen en vrijkomen wanneer ik de juiste handelingen verricht.”

Maar er wordt wel erg veel gepraat, gefilosofeerd, genavelstaard en geciteerd uit literaire werken, en er is weinig actie en spanning. Dat, gecombineerd met de in tijd en plaats heen-en-weer springende scènes, maken niet makkelijk om geboeid te raken. De taalvirtuositeit van de schrijver zou het overeind kunnen houden, maar voor mij was dat niet voldoende om me mee te slepen.

Samengevat: saai verhaal, mooi geschreven.