Rivalen in de liefde

Ivan Toergenjev (1818-1883) is de meest Europese van de Russische schrijvers. Hij studeerde letterkunde en filosofie in Sint-Petersburg en Moskou. Toergenjev ging vaak op reis. In Berlijn maakte hij kennis met Bakoenin en Hegel, in Parijs ontmoette hij Flaubert en Herzen.

Rusland vond al die Europese contacten maar verdacht. Toch wilde Toergenjev geen revolutie, maar hervormingen. Nadat hij van revolutionaire activiteiten was vrijgesproken, verliet hij Rusland voor Europa. Toergenjev is bekend van de roman ‘Vaders en zonen’ (1862), over een politiek generatieconflict. Wie de romantische liefde wil kennen, kan zijn hart ophalen aan de novelle ‘Eerste liefde’ (1860).

Drie mannen praten over hun eerste liefde. Twee van hen zijn snel uitgepraat: de ene zegt dat het te lang geleden is om zich veel te herinneren, de ander dat hij een goed huwelijk heeft met de vrouw die zijn vader heeft gekozen. Vladimir, de derde van het gezelschap heeft wel een bijzonder verhaal, waar hij niet meteen over wil vertellen en bedenktijd vraagt om het op te schrijven. Het is het verhaal dat we lezen.

Het is zomer, de 16-jarige Vladimir is met zijn ouders in een villa buiten Moskou. Hij bereidt zich voor op zijn examens, maar heeft er weinig zin in. De relatie met zijn ouders is niet al te best. Zijn vader is meestal afstandelijk en onverschillig. Hij kan het vertrouwen van Vladimir winnen, maar hem daarna weer op zijn plaats zetten. Zijn moeder is humeurig, vraagt haar zoon uit over zijn schoolwerk en tijdsbesteding. De relatie tussen vader en moeder is evenmin goed. Hij is veel jonger en vaak weg. Vladimir verveelt zich, maakt wandelingen, geniet van de natuur en droomt erop los.

Alles verandert als vorstin Zasekina en haar 21-jarige dochter Zinaïda een zijvleugel huren en buren worden. Moeder en dochter zijn tegenstellingen, de vorstin is ordinair en slonzig, haar dochter mooi en verfijnd. Als Vladimir op een dag door de tuin dwaalt, ziet hij Zinaïda aan de andere kant van de schutting. Maar ze is niet alleen, ze is in gezelschap van een paar jongemannen met wie ze een plagend spelletje speelt. Vladimir staart en neemt haar beeld in zich op.

Zasekina zoekt contact met Vladimirs moeder in de hoop dat zij nuttige relaties heeft voor haar rechtszaken. Als Vladimir het antwoord overbrengt, is hij voor het eerst met Zinaïda samen. Haar schoonheid maakt hem sprakeloos, ze weet hem moeiteloos in te palmen met haar lachjes en onvoltooide zinnetjes. Het bezoek van zijn moeder is geen succes.

Vladimir verheugt zich op elke kans Zinaïda te zien. Vaak is ze in gezelschap van de jongemannen en amuseert zich door hen afwisselend hoop te geven en af te wijzen. Ze maakt er een machtsspelletje van, waarin ook Vladimir deelt. Ze haalt hem aan, trekt hem voor, maar ze kan bekoelen.

Vladimir tut zich voor haar op. Als hij haar beneden zich ziet wandelen, springt hij van een vier meter hoge muur en bezeert zich. Maar hij is zijn pijn snel vergeten als zij zijn gezicht met kussen overdekt. Ze zegt dat hij nu maar snel overeind moet komen.

Vladimir is jaloers op de andere jongemannen en als hij merkt dat Zinaïda verliefd is, vraagt hij zich vertwijfeld af wie de gelukkige is. Het moet wel een van hen zijn. Tot hij zijn vader met haar in het bos ziet paardrijden en hem ’s nachts in de tuin ziet om naar haar toe te gaan. Vladimir begrijpt niet dat hij nu geen woede of jaloezie voelt.

Zijn ouders hebben ruzie, maar zijn vader weet zijn moeder te kalmeren. Ze vertrekken en Vladimir neemt afscheid van Zinaïda. Later verhuizen ze naar Sint-Petersburg, waar Vladimir studeert. Zijn vader krijgt een beroerte als hij een brief uit Moskou ontvangt. Hij overlijdt, waarna zijn moeder geld overmaakt.

In ‘Eerste liefde’ komen vele vormen van liefde aan bod. Toergenjev beschrijft niet alleen de prille liefde van Vladimir, maar ook de liefde tussen hem en zijn ouders, de liefde tussen zijn ouders en de liefde van zijn vader voor Zinaïda. Zo gaan onder het ene liefdesverhaal diverse andere schuil.

Volgens Toergenjev leidt liefde tot extreme en tegengestelde emoties: van droom en verlangen tot jaloezie en verdriet. Liefde is óók een kwestie van macht. Zinaïda weet de jongemannen tegen elkaar uit te spelen, maar is niet opgewassen tegen de vader van Vladimir. We lezen immers dat hij zijn zoon door vertrouwelijkheid en afstandelijkheid weet te binden en zijn vrouw ondanks zijn ontrouw weet te kalmeren. Zo’n persoonlijkheid is in staat Zinaïda te veroveren.

Toergenjev schrijft realistisch over liefde, zonder overdrijving of pathos. De auteur heeft wel iets weg van Vladimir die zijn verhaal niet direct wil vertellen, al lijkt 14 dagen bedenktijd me toch te weinig om zo’n prachtige novelle op papier te krijgen.