De val van Antwerpen

In de historische roman ‘Wildevrouw’ gaat Jeroen Olyslaegers terug naar het 16de-eeuwse Antwerpen. De stad ontwikkelde zich in die tijd tot de handelsmetropool van de Lage Landen. Het was een tijd waarin religie fanatiek werd beleden en er ontstonden godsdiensttwisten waarbij periodes van repressie en tolerantie elkaar afwisselden. Wetenschap en kennis namen toe, het was de tijd van ontdekkingsreizen. Maar aan de expansie kwam een eind toen de stad bezet werd door de Spanjaarden. Na de val van Antwerpen in 1585 kwam een massale exodus naar het Noorden op gang.

De geschiedenis van de stad weerspiegelt zich in de levensloop van Beer, een typische held van Olyslaegers: hij is niet zo principieel en vooral opportunistisch. Hij baat herberg 'In de Engel' uit, een toevluchtsoord voor andersdenkenden. Hij is een Wildeman, want hij is lid van een vrolijke vriendenclub die zich als wildemannen uitdossen als ze samenkomen in de herberg. Beer is ook lid van de Familie, een groep notabelen en zakenmannen die een grote expeditie naar Indië via de Noordpool plannen. Ze slaan verboden theologische traktaten in de kelder van de herberg op. De schilder Bruegel en de cartograaf Ortelius komen af en toe langs en Beer verhuurt een kamer aan John Dee, een humanist die een geheim traktaat schrijft over de diepere theologie.

Beer houdt zich meestal op de vlakte en verliest zijn zakelijke belangen nooit uit het oog. Wanneer de expeditie terugkomt, hebben ze een vrouw en haar kind van de Noordpool meegebracht: Wildevrouw. Zij is gesloten en angstig, want haar man werd omgebracht om haar mee te nemen. Hoewel Beer medelijden met haar heeft, ziet hij in haar direct een kans: hij stelt haar tegen betaling tentoon in zijn herberg. Hij brengt haar rauwe vis en tracht contact met haar te maken, zodat zich zelfs een zekere tederheid tussen hen ontwikkelt.

Beer houdt het lang vol, maar verlaat gedwongen door verraad en de algemene neergang uiteindelijk de stad. Hij vestigt zich met Wildevrouw in Amsterdam, waar hij de kroeg ‘In de Wildeman’ heeft. Van vluchtelingen hoort hij hoe Antwerpen in een neerwaartse spiraal is terechtgekomen met de Spaanse Furie als gewelddadig hoogtepunt. Vanuit Amsterdam blikt Beer in het begin van de roman terug op zijn bewogen leven.

Olyslaegers heeft zich grondig gedocumenteerd in het Antwerpen van de 16de eeuw en ‘Wildevrouw’ bevat vele details waardoor we een levendig tijdsbeeld krijgen. Het uiterlijk van de stad bood een heel andere aanblik. In het centrum stond een fort van waaruit de Spanjaarden de stad controleerden. Antwerpen was waterrijk met vele grachten en kanalen, die ook als riool dienden. Het straatleven was druk en bont, meer zoals in de huidige derdewereldsteden. Er bestond een levendige, illegale handel in geheime theologische geschriften die een dieper religieus inzicht beloofden. Olyslaegers beschrijft de chaotische beeldenstorm van de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal of de aspiraties van het stadsbestuur om het stadhuis met beelden te verfraaien. Willem van Oranje kwam, zag en zweeg.

De kern van de roman is dat de voorspoed van het 16de eeuwse Antwerpen ondergraven werd door militaire manoeuvres, vluchtelingenstromen, religieuze verdeeldheid en intolerantie. Er was zelfs een klimaatcrisis. Olyslaegers beschrijft hoe periodes van droogte tot schaarste aan voedsel leidden, waardoor de prijzen stegen. Tijdens een mini-ijstijd bevroor de Schelde en gingen de mensen schaatsen. Op advies van zijn pientere zoon Ward die niets liever doet dan lezen, ziet Beer zijn kans schoon en opent een bar op de Schelde.

Olyslaegers’ roman geeft een mythologische verklaring van het Antwerpse stadswapen, misschien de bron van zijn inspiratie. Op het omslag staat een afbeelding met een in bladeren gehulde Wildeman en Wildevrouw, zoals ook de roman uit deze twee delen is opgebouwd.

‘Wildevrouw’ geeft een grandioos tijdsbeeld van het 16de-eeuwse Antwerpen. Olyslaegers brengt die tijd tot leven door zijn verbeeldingskracht en levendige, beeldende stijl. Het is alsof Beer zijn hart voor ons uitstort in een vloeiende monoloog, al praat hij in zijn no-nonsense stijl niet tegen ons, maar tegen God. Tegelijk heeft deze historische roman een hoge actualiteitswaarde, want er zijn diverse parallellen tussen Antwerpen toen en nu. De wereld kwam in een stroomversnelling, maar er ontstond tegelijk een onderstroom van centrifugale krachten die tot de ondergang van de stad leidden.