Lezersrecensie
Daar waar de dames frivoliteren
“Reeds wist zij het leven triest en zonder uitzicht, een opeenvolging van moeilijkheden, die steeds voor haar optornden en dreigden haar te verpletteren.” Jo Boer houdt de verstikking in Kruis of munt van begin tot eind vast – om de lezer te laten ervaren welke mishandelingen en geestelijke terreur zij van haar eigen moeder heeft moeten doorstaan. Gebruikmakend van autobiografische elementen is het een melodramatisch en deprimerend verhaal zonder snippertje geluk geworden.
Kruis of munt kreeg in 1948 de Vijverbergprijs (nu F. Bordewijk-prijs) en is in 2020 opnieuw uitgebracht. Centraal staat een giftige moeder-dochterrelatie aan het begin van de 20e eeuw. De moeder is lui en gaat doelloos en zonder enige veerkracht door het leven, waardoor ze een kwaadaardige heks wordt die al haar ongeluk projecteert op haar enige kind dat ze nooit heeft willen krijgen.
Jo Boer hanteert een naturalistische stijl die 150 jaar geleden in de mode was. Het is een afstandelijke stijl waarbij de alwetende verteller het verhaal aan de lezer omstandig uitlegt en ook oordelen over de personages geeft (tell in plaats van show). De alwetende verteller legt de psychologie van de tere kinderziel als volgt uit: “Men kan de ziel van een heel jong kind misschien het beste vergelijken met een zeer stille vijver. Alles, wat men er aan hards of compacts in werpt, verzinkt bijna onmiddellijk naar de bodem en laat aan de oppervlakte geen rimpeling na. Maar het limpide water houdt deze geheimen voor immer omvat. Zij maken voortaan deel uit van zijn tonaliteit en nimmer zal het water deze verborgen krenkingen meer prijsgeven.” En over de psychologie van de tirannieke moeder: “Teruggekeerd in het oude hol van haar bitterheid bespiedde zij in de meedogenloze helderziendheid, die slechts een ziekelijke jaloezie te schenken weet, iedere vrijheid, die het kind zich door haar moeders tijdelijke nonchalance had weten te verwerven, en ieder van die vrijheden had haar weer een afstand verder van het verlangen der moeder verwijderd.” Hallo, bent u daar nog?
Deze opgeblazen schrijfstijl van Boer gaf mij enorme jeuk. Boer heeft een voorkeur voor archaïsche woorden en zij last veel overbodige bijvoeglijk naamwoorden en bijzinnen in. Ze was als schilderes beeldend ingesteld, maar slaagt er te weinig in die beelden in fraai proza te verwoorden. Dat de wind huilt en de regendroppels wenen wil ik nog wel door de vingers zien, maar niet als deze versleten beeldspraak steeds weer terugkeert. Pretentieuze metaforen zoals “Hoge cascades van vrouwelachjes druppelde neer op de metalen hardheid van haar ziel” en “Het [somber donker meer] weerkaatste in ijle zilverblauwe reflexen het gefiltreerde daglicht, dat er over huiverde en trilde, en in sidderende droppels leek naar beneden te druipen” zijn kolder. De saaie plot, die zich deels in Nederlands-Indië afspeelt, heeft een ontknoping die uit de lucht komt vallen.
Wie vlak hiervoor postmoderne romans heeft gelezen krijgt rollende ogen van Kruis of munt. Kortom, een boek dat de tand des tijds niet heeft doorstaan. Voor mij een kruis, geen munt.
Kruis of munt kreeg in 1948 de Vijverbergprijs (nu F. Bordewijk-prijs) en is in 2020 opnieuw uitgebracht. Centraal staat een giftige moeder-dochterrelatie aan het begin van de 20e eeuw. De moeder is lui en gaat doelloos en zonder enige veerkracht door het leven, waardoor ze een kwaadaardige heks wordt die al haar ongeluk projecteert op haar enige kind dat ze nooit heeft willen krijgen.
Jo Boer hanteert een naturalistische stijl die 150 jaar geleden in de mode was. Het is een afstandelijke stijl waarbij de alwetende verteller het verhaal aan de lezer omstandig uitlegt en ook oordelen over de personages geeft (tell in plaats van show). De alwetende verteller legt de psychologie van de tere kinderziel als volgt uit: “Men kan de ziel van een heel jong kind misschien het beste vergelijken met een zeer stille vijver. Alles, wat men er aan hards of compacts in werpt, verzinkt bijna onmiddellijk naar de bodem en laat aan de oppervlakte geen rimpeling na. Maar het limpide water houdt deze geheimen voor immer omvat. Zij maken voortaan deel uit van zijn tonaliteit en nimmer zal het water deze verborgen krenkingen meer prijsgeven.” En over de psychologie van de tirannieke moeder: “Teruggekeerd in het oude hol van haar bitterheid bespiedde zij in de meedogenloze helderziendheid, die slechts een ziekelijke jaloezie te schenken weet, iedere vrijheid, die het kind zich door haar moeders tijdelijke nonchalance had weten te verwerven, en ieder van die vrijheden had haar weer een afstand verder van het verlangen der moeder verwijderd.” Hallo, bent u daar nog?
Deze opgeblazen schrijfstijl van Boer gaf mij enorme jeuk. Boer heeft een voorkeur voor archaïsche woorden en zij last veel overbodige bijvoeglijk naamwoorden en bijzinnen in. Ze was als schilderes beeldend ingesteld, maar slaagt er te weinig in die beelden in fraai proza te verwoorden. Dat de wind huilt en de regendroppels wenen wil ik nog wel door de vingers zien, maar niet als deze versleten beeldspraak steeds weer terugkeert. Pretentieuze metaforen zoals “Hoge cascades van vrouwelachjes druppelde neer op de metalen hardheid van haar ziel” en “Het [somber donker meer] weerkaatste in ijle zilverblauwe reflexen het gefiltreerde daglicht, dat er over huiverde en trilde, en in sidderende droppels leek naar beneden te druipen” zijn kolder. De saaie plot, die zich deels in Nederlands-Indië afspeelt, heeft een ontknoping die uit de lucht komt vallen.
Wie vlak hiervoor postmoderne romans heeft gelezen krijgt rollende ogen van Kruis of munt. Kortom, een boek dat de tand des tijds niet heeft doorstaan. Voor mij een kruis, geen munt.
2
Reageer op deze recensie
