Pleidooi voor nuance

Het werk van Ferdinand von Schirach (München, 1964) is in meer dan 35 taalgebieden verschenen. Von Schirach stamt uit een berucht Duits geslacht want grootvader Baldur Benedikt von Schirach was leider van de Hitler Jugend en werd na WO II veroordeeld voor zijn oorlogsmisdaden. Ferdinand von Schirach studeerde rechten en werd in 1994 strafadvocaat. Die werkzaamheden combineert hij met een zeer gevarieerd schrijverschap en opiniërende maatschappelijke betrokkenheid: essays, verhalen, romans en toneelstukken. Onder meer over misbruik in de katholieke kerk en over de posities die voormalige oorlogsmisdadigers in de naoorlogse maatschappij innamen. Zijn eerste boek Misdaden stond meer dan een jaar in de bestsellerlijst van Der Spiegel. Sindsdien wordt hij gezien als een van de succesvolste schrijvers in Duitsland.

Onlangs verscheen de fraaie, door Marion Hardoar vertaalde, verhalenbundel Straf. Met die letterlijk vertaalde titel is het thema van de twaalf verhalen goed verwoord, al pakt de straf soms anders uit dan je als lezer verwacht. Die onverwachte wendingen vormen maar een van de sterke punten van deze verhalenbundel. Want ook het taalgebruik is sterk. Met zijn ogenschijnlijk droge en zakelijke schrijfstijl nodigt Von Schirach uit om heel zorgvuldig en precies te lezen. En dan blijkt al snel dat die vermeende zakelijke stijl veel subtiele details in zich bergt, die op een bepaalde manier vervreemdend werken. Twee voorbeelden:

“Daarom zal zijn liefde vermoedelijk stabiel blijven. Het is een duurzaam gelukkige relatie.”
('Lydia').

“Hij gaat naar de prostituees omdat hij niemand met zijn uiterlijk wil confronteren.”

('Het meerhuis'). 

Die vervreemding ondersteunt Von Schirach door regelmatig een discontinu tijdsverloop toe te passen. Een alinea kan zowel een paar uur als enkele jaren beschrijven.

Elk van de verhalen kenmerkt zich door een bepaalde emotie of gevoel: verliefdheid, geluk, onmacht. Zo neemt de schrijver zijn publiek in net geen 200 pagina’s mee in een intrigerend scala van zeer persoonlijke, justitieel verwante situaties. Denk echter niet dat Von Schirach misdaadverhalen schrijft. Veel meer gaat het over thema’s als: Wat is waarheid? Wat is werkelijkheid?

Het slotverhaal 'De Vriend' lijkt te verwijzen naar persoonlijke ervaringen van Von Schirach (internaat, advocatuur). Het verhaal handelt over de relatie met een vriend die gaandeweg aan lager wal geraakt. In 'De Vriend' staat een zin die in enkele woorden exact verwoord waar Straf feitelijk over gaat:

“'Misschien heb je gelijk en bestaat er geen misdaad en geen schuld', zei hij, 'maar er bestaat een straf'."

Straf is goed doortimmerd pleidooi voor een genuanceerde blik op rechtspraak.