Poëzie verpakt als proza

De avond is ongemak (Marieke Lucas Rijneveld): poëzie verpakt als proza
Een streng gereformeerd boerengezin vader, moeder, dochter (hoofdpersoon, plm. 10 jaar oud, naam: Jas) en twee zoons. De oudste zoon Mathies verdrinkt tijdens het schaatsen. Door dit verlies sluiten de ouders zichzelf op in hun eigen werelden en kunnen het gezin niet bij elkaar houden; de kinderen proberen hun plaats te vinden. De grote kracht van dit verhaal is zijn taal: eigenlijk is het poëzie, geen proza, zeer dicht op de huid van Jas geschreven. Het gemis aan verbinding is het centrale thema. Echter, het is zeker geen ‘echte’ autobiografie van Rijneveld zelf - er zijn te veel feitelijke onwaarschijnlijkheden (je kunt je poep geen weken ophouden, je jas altijd aanhouden of ongestraft een punaise door je navel boren en er dan tijden mee rondlopen). Het verhaal is de poëtische verbeelding van wat er zich in het hoofd van Jas afspeelt, en op deze manier is het heel erg ‘waar’, zoals een gevoel of een geloof waar is zonder dat het hoeft te ‘kloppen’.
In de gereformeerde thematiek lijkt ze op Franca Treur, Maarten ’t Hart en Jan Siebelink; echter het verlies aan verbinding is het dominante thema, niet het geloof zelf. In De avond is ongemak wordt de dood bezworen door dwanghandelingen en door wreedheden tegenover elkaar of tegenover dieren. Hierin lijkt het op dat vroege meesterwerk van Gerard Reve: Werther Nieland. Rijneveld noemt Jan Wolkers als haar grote voorbeeld – dat klopt wel, denk aan Terug naar Oegstgeest maar zij is poëtischer; in feite lijkt Rijneveld meer op de vroege Hugo Claus, in het bijzonder De Metsiers: boers, wreed, poëtisch en met en even harde knal als einde. Hoewel deze verwantschappen duidelijk aanwezig zijn is De avond is ongemak een uniek boek dat vooral op zichzelf lijkt. Ondanks het vele onheil, vond ik het een warm, hoop- en liefdevol boek: hoe Jas ondanks alles doorgaat, en als je het einde als metafoor opvat, toch haar broer weer terugvindt.
Lees dit boek en huiver.