Wie is slaaf en wie is vrij?

Tara Conklins' boek De Huisbediende (vertaling van The House Girl ) wordt als echte 'Goodread' aangeprezen op de flap van het boek, als een 'meeslepend verhaal over kunst, liefde en slavernij'. We volgen twee vrouwen in twee verschillende tijden: Josephine, huisslaaf van de familie Bell in Virginia in 1852, die niets liever wil dan vrijheid, en Lina Sparrow, advocate in New York in 2004, die herstelbetalingen voor de nazaten van slaven probeert te regelen. De verhalen van beide vrouwen kruisen elkaar wanneer Lina ontdekt dat Josephine waarschijnlijk de schilderijen gemaakt heeft waar Lu Anne Bell altijd de credits voor gekregen heeft en bedenkt dat een nazaat van Josephine de perfecte hoofdeiser voor haar herstelbetalingen zou zijn. Wat is er precies met Josephine gebeurd na 1952 en had zij kinderen?

Lina onderzoekt de geschiedenis van Josephine en zo krijgen we een inkijkje in het Zuiden van de VS van voor de Burgeroorlog, waar slavernij nog welig tierde en de Underground Railroad fungeerde als geheime organisatie om ontsnapte slaven naar het Noorden te krijgen. Het boek is geen eenzijdige aanklacht tegen slavernij. Ook de blanke plantage-eigenaren zijn bepaald niet gelukkig. "Wie is slaaf en wie is vrij? De slaafhoudende blanken ontzegden hun slaven de mogelijkheid tot elementaire zelfidentificatie, zelfvervulling. Het feit dat de blanken deze macht bezaten, schiep voor hen een ander soort gevangenschap, gevangenschap die ze weliswaar zelf in het leven geroepen hadden, maar die niet minder beperkend was – economisch, sociaal, spiritueel, moreel."

Er zijn niet veel boeken in het Nederlands geschreven over slavernij, maar de stijl en het onderwerp van dit boek doen denken aan Hoe duur was de suiker van Cynthia Mc Cleod. Prettig leesbaar, maar niet al te veel diepgang.  De personages komen nauwelijks tot leven en er zijn te veel toevalligheden. Toevallig vertelt Lina’s vader bijvoorbeeld over de tentoonstelling en controverse rondom Josephine en komt ze daar Jasper tegen die uiteraard de verre nazaat van Josephine blijkt te zijn. Collega Garrisson blijft de karikatuur van een jurist in New York, van Jasper wordt niet duidelijk wat hij precies voor Lina voelt.

Waarom doet Josephine wat ze doet? We komen het niet echt te weten. Ooit heeft ze een immigrante geholpen aan een Green Card  en met ditzelfde rechtvaardigheidsgevoel gaat ze op zoek naar nazaten van slaven voor herstelbetalingen. Echt invoelbaar wordt het allemaal niet. Wanneer haar cliënt op het einde van het boek de stekker uit het project trekt, neemt Lina weliswaar ontslag maar lijkt ze verder niet meer stil te staan bij de geschiedenis van de slavernij.

Lina’s moeder Grace is overleden toen zij vier jaar oud was en haar vader heeft haar nooit veel verteld. Tijdens haar zoektocht naar Josephine vertelt haar vader haar echter dat haar moeder nog leeft en hen toentertijd verlaten heeft. Zij krijgt het telefoonnummer van haar moeder die graag met haar in contact wil komen. We lezen dat dat een schok voor haar is, maar een regel verder is zij al weer aan het werk en stort ze zich weer op Josephines geschiedenis. Is dit normaal gedrag? Kunnen we ons hier iets bij voorstellen?

Het deel dat vanuit het perspectief van Josephine wordt geschreven beslaat eigenlijk maar één dag, maar is het meest indrukwekkende deel. De sfeer van een plantage in het Zuiden, de stof, de hitte, de broeierige sfeer, is raak geschilderd. Wat er gebeurd is in het leven van Josephine vóór deze ene dag, komen we te weten door flashbacks en herinneringen. Wat er na deze dag gebeurt, staat in een brief van Caleb Parker die Lina van een bibliothecaresse krijgt. Helaas is dat vervolg niet echt geloofwaardig. Welke gevluchte slaaf pleegt zelfmoord als het zo vurig gewenste doel bereikt is?

Een Goodread?  Ja, in de zin dat het boek prettig geschreven is en vlot leest.  Wil je als lezer echter een boek lezen over slavernij met een hoger literair gehalte, dan is De Stille Plantage van Albert Helman uit 1931 nog steeds een betere Goodread!