Ontroerend en aangrijpend: over vroeger en nu

Draaidagen, het romandebuut van Bianca Boer is qua vertelstijl hoogst origineel en functioneel. Na een chaotisch begin, ontstaat een duidelijker beeld van de situatie en de onderlinge verhoudingen. In deze vertelling vloeien werkelijkheid en verbeelding in elkaar over, alles lijkt verdraaid en toch wordt het beeld helderder. Tegen het einde grijpen de gebeurtenissen je bij de keel en raken een gevoelige snaar. De ontroering voor deze kwetsbare mensen mondt uit in mededogen en begrip. Wat een mooi en geweldig geconstrueerd verhaal.

Judith groeit op bij haar oma Nini, een overlevende van Auschwitz. Een vader of moeder heeft ze niet. Ze studeerde filosofie maar wegens persoonlijke en relationele problemen is ze weer bij haar oude dementerende oma gaan wonen. Beiden werken elkaar nu danig op de zenuwen want oma leeft deels in het verleden. Om haar te kunnen bereiken en begrijpen, geeft Judith zich op als figurant in een oorlogsfilm over Auschwitz. Ze speelt een verpleegster in een psychiatrische instelling.

De verstelstijl valt om meerdere redenen op. De zinnen zijn kort en bondig maar heel compact. Toch is het verhaal zeer gedetailleerd. Zo beschrijft ze zeer nauwkeurig de kleding, omgeving en activiteiten op de filmset waardoor deze intens tot leven komt.
Ook is er een spel tussen werkelijkheid en illusie. Judith leeft zich zozeer in dat werkelijkheid en film door elkaar beginnen te lopen. Zo verliest ze zichzelf op het moment dat ze een filmsjaal terughaalt. Ze heeft hem per ongeluk laten liggen. In haar verbeelding is het een sjaal die door haar oma gemaakt is en terwijl ze terugloopt naar de set, ziet ze de lijken in de bomen hangen. Het is niet duidelijk of de lijken aan Judith’s verbeelding ontsproten of dat ze bij de set horen. De werkelijkheid lijkt verdraaid.

‘Jouw oorlog zal met jou sterven. Ik kan er nog zoveel over weten, tegelijk begrijp ik er niets van’


Bianca Boer gebruikt ook een apart vertelperspectief. Judith is de ik-verteller maar ze richt zich tot haar oma en gebruikt de jij-vorm. Het lijkt alsof ze tegen oma praat. Dat doet denken aan romans in briefvorm hoewel een Lief Dagboek-constructie passender is. Want Judith is introvert en vertrouwen is een groot ding. Een dagboek is immers altijd te vertrouwen. De dementerende oma fungeert als dagboek en daarmee geeft de schrijfster een hint geeft over de diepgang van de relatie tussen beiden. Jij en -ik staat dichter bij elkaar dan een hij perspectief en dit geeft heel goed het beklemmende in de relatie tussen oma en Judith weer.

‘Maar zo hebben we het niet gedraaid’

Verdraaiing is het grote onderliggende thema van het boek. Het begint al met de cover waarop de titel Draaidagen deels op zijn kop staat. De wereld staat ook letterlijk op zijn kop in deze roman. Dat geldt voor Judith die naast haar studieproblemen haar oma ziet aftakelen maar ook voor oma die het heden langzaam kwijt raakt. Evenzo geldt het voor de film die beschrijft hoe de wereld van de Joden op zijn kop kwam te staan in WO2.
Daarnaast wordt de waarheid verdraaid. Voor oma is de waarheid het verleden en wat er gebeurt in het heden krijgt daardoor een andere lading voor haar. Maar ook Judith merkt dat haar beeld van oma correctie behoeft. Ze voelt zich door het draaien van de film dichter bij haar staan dan daarvoor. Alleen het schuldgevoel van het overleven van je dierbaren, dat is iets wat ze niet begrijpt. Wanneer ze de film in de bioscoop ziet, voelt ze een glimp van wat haar oma meemaakte. Want ze voelt zich schuldig omdat het lijkt alsof zij, de figurante, de kinderen van instelling in de steek laat.

‘Het is mijn eigen schuld. Ik heb meegedaan’

Naarmate oma dementer wordt en de opnames voor de film vorderen, wordt steeds duidelijker dat de vervolging en de oorlog hun sporen hebben achtergelaten. Zowel oma als Judith hebben gedrag dat voorkomt uit de oorlog. Judith is er als nazaat mee opgevoed. Ze hebben een obsessie met eten ‘Kom maar hier, weggooien is zonde’ en het vertrouwen in anderen is beperkt waardoor isolatie op de loer ligt. Hulp aanvaarden van anderen blijkt haast onoverkomelijk en dat leidt ertoe dat Judith af en toe vreemde keuzes maakt die niet altijd even goed uitpakken. Ze geven echter wel een goed beeld van wat oorlog met mensen doet en hoe dat in hun levens uitwerkt.

‘Wij lossen dit samen op. Dat hebben we altijd gedaan. Wij zijn sterk. Sterk genoeg. Dat heb ik van jou geleerd’

Draaidagen is een interessant boek dat net als een film een verdraaid beeld van de werkelijkheid geeft zonder de essentie van de waarheid te verliezen. Hoe verder we vorderen hoe helderder het totaalbeeld wordt en het einde is ontroerend want tegen alle verwachtingen in blijkt dementie ook een keerzijde te hebben. Het maakt dit tot een aangrijpend en gecompliceerd boek over de wereld van vroeger en die van nu.

4,5 ster afgerond naar 4