Archeologie als primaire bron

Europa ten noorden van de Alpen, ca. 2500 v.C.-ca. 500 n.C. Archeoloog Peter Bogucki neemt de lezer mee op reis door de tijd in de wereld van de barbaren. Deze mensen kenden geen beschaving zoals die van de Grieken en Romeinen. Ze spraken of schreven deze talen niet, leefden niet in stedelijke nederzettingen en organiseerden hun gemeenschappen anders qua structuur en hiërarchie. Reeds in de bronstijd (tot 800 v.C.) kenden deze samenlevingen ingrijpende ontwikkelingen. In de ijzertijd (na 800 v.C.), waarin bepaalde delen van Midden-Europa – b.v. Hallstatt – rijkdom kenden, vonden ontmoetingen plaats met de Grieken. Zij drongen via hun kolonies langsheen de Adriatische en Middellandse Zee diep door in Europa. Ze waren uit op producten en grondstoffen die ze ruilden voor hun artikelen. De La Tène-cultuur maakte opgang en in de laatste eeuwen voor onze tijdrekening vonden er ontmoetingen plaats met de Romeinen. Caesars veldtochten leidden tot militaire bezetting en controle van gebieden die al doordrongen waren van Romeinse voorwerpen en culturele praktijken. Uiteindelijk werden Rijn en Donau grenzen waar het Romeinse bestuur eindigde, maar waarlangs hun culturele en materiële bagage moeiteloos passeerde. Van de bekende “volksverhuizingen” waren die van de Hunnen het meest massaal. Na de val van het Romeinse Rijk zagen ten noorden van de Alpen vele koninkrijkjes het levenslicht, met kenmerken uit de klassieke beschaving als hiërarchische organisatie, dynastieke opvolging en stedelijke centra.
Peter Bogucki neemt archeologie als primaire bron. Dit in tegenstelling tot geschreven bronnen. Tegen het historisch onderzoek op basis van alleen maar geschriften, trekt de auteur trouwens flink van leer. Het – in zijn ogen – verheerlijken van oude teksten, zoals in de renaissance gebeurde, geeft veel kans op een vertekend beeld. Voor de lezer is het even wennen. Waar we uit de klassieke teksten mensen leren kennen in al hun facetten, van geboorteplaats, voorouders, opleiding, gedrag, smaken, status, karaktertrekken, enz. moeten we het hier vaak doen met overblijfselen uit graven, tandglazuur, haar of nagels die iets vertellen over wie ze waren, waar ze vandaan kwamen en wat hun levensloop was. De auteur maakt de vergelijking met een legpuzzel, waarvan de meeste stukjes ontbreken. Grote verdienste van dit boek is dat de recentste ontwikkelingen en vondsten zijn geïntegreerd, dat valt meteen op. Zo loopt het onderzoek op de Stonehenge-site nog steeds voort en worden zaken als de Otzi-ijsman (1991) en de Dover-boot (1992) belicht. Ook 21ste eeuwse ontdekkingen krijgen een plaats. We zien Bogucki als een bevlogen en heel ervaren archeoloog, die resoluut de kaart kiest van deze discipline en zich afzet tegen een eenzijdig beeld dat enkel op basis van schriftelijke bronnen tot stand komt (b.v. de volksverhuizingen, waarover hij een genuanceerd standpunt inneemt), maar die deze teksten wel kent en integreert waar nodig.