Reizen in Nootebooms tweede thuisland

Spanje, 1957-2001. Cees Nooteboom (1933) bereisde het land vanaf de vroege jaren 50, bracht er lange tijd door en zag het op onvoorstelbare wijze veranderen. Zijn fascinatie bleef.
55 hoofdstukjes over zijn “tweede thuisland”, geschreven tussen 1957 en 2001, werden chronologisch geordend in dit boek. Een zwerftocht door de Pyreneeën brengt hem in oude, quasi onbereikbare dorpen waar de ruimtes tussen de huizen straten zijn. In Galicië beleeft hij lange, stille dagen als het najaar ver gevorderd is en de toeristen weg. Steden en streken die hij in eerdere reizen overslaat, wil hij later ineens zien… Waar hij gaat, staat, zit of rijdt noteert hij zijn indrukken.

“Wat is Spanje?” vraagt hij zich meermaals af. Hoe is het land geëvolueerd van het dictatoriale Franco-tijdperk naar een uiterst beweeglijke democratie? Van welke steden, streken en landschappen raakt hij in de ban? Om antwoorden te vinden neemt hij de lezer mee op zijn zoektocht, waarbij hij het uitgelaten strandleven feestelijk aan zich voorbij laat gaan, plaatsen bezoekt waarvan zelfs de ervaren Spanje-reiziger nog niet heeft gehoord en het middeleeuwse Cordoba typeert als bijenkorf waar joodse, Arabische en christelijke geleerden in- en uitzoemden (1) . Zijn gastronomische ervaringen deelt hij gul bij elk bezoek aan het iconische Los Caracoles, zijn favoriet in Barcelona, waar waard Bofarull zijn zwetende en zingende mannen rond een lang fornuis aanstuurt. Of hij doet dromen van overnachtingen in een parador (luxueus staatshotel, vaak in een historisch kasteel of klooster), waarbij de reiziger de geschiedenis in wordt getrokken en zich na een copieuze maaltijd de slotheer waant, waardoor hij nog wat dieper in de tijd wegzakt…

Zoals Nooteboom het Spaanse binnenland aantrof vanaf midden jaren 1950, zo is het landschappelijk op vele plaatsen nog steeds. Net als hij ga ik elk jaar, probeer ik elke keer een stukje meer te ontdekken en te proeven van dat land met steden die omgeven zijn door een zee van droge, okerkleurige en dan weer rode aarde, onder een hemel van “er hebben nooit wolken bestaan”. Nooteboom zag Spanje veranderen, en daarmee bedoelde hij niet het landschap. In de stukjes die hij schreef voor de regimewissel, toonde hij zich ongerust over de mogelijke afloop. Naast de tijdloze indrukken van steden en streken, geeft dit boek op een voor mij niet eerder geziene wijze de veranderingen weer die het land doormaakte.
Ik was meteen weg van de werktitel “Spanje: reizen door zijn tweede thuisland”, waarmee dit boek aanvankelijk was aangekondigd. Anderzijds maakte ik de bedenking of het nodig was om die oude, opnieuw gepubliceerde verhalen te lezen? Mijn nieuwsgierigheid won. Als fervent Spanje-liefhebber mocht ik dit niet ongelezen laten en begon eraan. Volkomen tevreden las ik door tot de laatste pagina.
Franco is probleemloos opgevolgd. Het is goed gekomen. Het landschap is nog steeds leeg, kaal, uitgestrekt en in de tijd vastgeroest. Het is goed gebleven. Hiervan verhaalt Nooteboom in dit tijdloos tijdsdocument. Hij bedient zich van een fantastische, vaak poëtische en ritmische taal.

(1) Meer hierover in Violet Moller (2019). De zeven steden: een reis door duizend jaar geschiedenis: hoe ideeën uit de oudheid ons bereikten

****
Toegevoegd aan mijn lijst "Spanje", literatuur van Spaanse auteurs of van niet-Spaanse schrijvers waarin Spanje een belangrijke rol speelt.