Lezersrecensie
Een geschiedenis zonder einde
Europa verkeert in een crisis die rechtstreeks raakt aan de fundamenten van de Unie. Problemen zoals de vluchtelingencrisis en sociale dumping geven nationalistische gevoelens en populisme de wind in de zeilen. Maar wat staat er eigenlijk op het spel? En wat houden die ‘fundamenten van de Unie’ precies in?
Om die vragen te beantwoorden, moeten we onze geschiedenis kennen. Met "De geboorte van Europa: een geschiedenis zonder einde" levert historicus en oud-journalist Rolf Falter daartoe een prima handboek. In 21 hoofdstukken reconstrueert hij de ontstaansgeschiedenis van Europa: van de puinhopen van Wereldoorlog II tot aan de ondertekening van het verdrag van Rome in 1957.
Het verhaal begint in een vernield Europa: na afloop van Wereldoorlog II regeren honger, vernieling en wanhoop. Hoewel er niet meteen een plan was, rees al snel de vraag wie nu de leiderschapsrol moest opnemen op het continent. Zonder antwoord op die vraag zou Europa immers gefundenes fressen worden voor de Russen. Het zijn uiteindelijk de Amerikanen die het voortouw nemen: hun Marshallplan gaf de eerste impulsen voor economische samenwerking in Europa, in de vorm van de Organisatie voor Europese Economische Samenwerking (OEEC), die tot op vandaag voortleeft als de OESO.
Falter beschrijft in zijn boek de geleidelijke politieke, militaire en economische toenadering die hierop volgde: de Raad van Europa, de Westerse Unie die uiteindelijk uitmondde in de NAVO, het Schumanplan en de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal, … Het zijn nog maar enkele cruciale hoofdstukken in de epische ontstaansgeschiedenis van Europa. In elke etappe zorgen vooral Frankrijk en Duitsland voor hoofdbrekens en slopende onderhandelingen. Zo toont De geboorte van Europa onder meer hoe belangrijk de Frans-Duitse verstandhouding is voor het succes (en het voortbestaan) de Europese Unie.
De Europese eenmaking is een complex project waarin successen en mislukkingen elkaar afwisselen. Falter stelt vast dat de grootste stappen voorwaarts doorgaans werden gezet in uren van nood en angst. Hongersnoden en op de loer liggende Sovjets bleken bijvoorbeeld uitstekende katalysatoren. De moeilijkheden begonnen echter als deze positieve impulsen concreet moesten worden gemaakt. Dan bleek de nationale weerstand toch vaak te sterk en het belang van de natiestaat te groot. Precies deze tweespalt speelt de Europese Unie tot op vandaag parten, aldus Falter.
De bovenstaande alinea’s geven misschien de indruk dat De geboorte van Europa vooral een geschiedenis van instellingen is. Niets is minder waar. Falter duikt uitvoerig in de brieven, nota’s, verklaringen, toespraken en memoires van politieke leiders om zijn verhaal vorm te geven. Zo ontstaat vooral een geschiedenis van mensen. Hun gedachten, angsten en ambities spelen een sleutelrol en houden zo het verhaal levendig.
Dankzij deze aanpak bevat het boek onderhoudende karakterschetsen van legendarische Europeeërs als Jean Monnet, Robert Schuman, Ernest Bevin, Winston Churchill en Konrad Adenauer. Nog zo’n interessante hoofdrolspeler is Paul-Henri Spaak, de Belgische socialist waarover Adenauer later zei dat het verdrag van Rome zonder hem nooit ondertekend zou zijn geweest. Het is boeiend om te ontdekken welke rollen België en Nederland hebben gespeeld in dit proces.
De geschiedschrijving over het ontstaan van de Europese Unie staat nog in de haar kinderschoenen, waardoor verschillende uitspraken en beschreven gebeurtenissen verrassend zijn vanuit hedendaags perspectief. En zijn soms zijn ze ook gewoon grappig: zo had de wet van Murphy blijkbaar toegeslagen bij de ondertekening van het verdrag van Rome. Door slapstick-achtige fratsen met de documenten ondertekenden de regeringsleiders uiteindelijk een verdrag dat bestond uit slechts één vol blad tekst en 180 lege bladen.
De geboorte van Europa is een knap samengesteld overzicht van twaalf jaren geschiedenis die cruciaal zijn voor het heden en de toekomst van alle Europeanen. Dat maakt het hoe dan ook tot een belangrijk boek. Falter bouwt op uitvoerige research en put overvloedig uit zijn bronmateriaal om de verhaallijnen zorgvuldig te reconstrueren.
Nu en dan gaat hij daar echter zo ver in dat het boek vaart verliest. Sommige passages lezen als ellenlange vergaderverslagen waarin het moeilijk is om het overzicht te bewaren. Op die momenten leest deze geschiedenis zonder einde helaas als een boek zonder einde. Met 550 pagina’s is het hoe dan ook een stevige pil geworden.
Wie dus de geschiedenis en de totstandkoming van de Europese Unie beter wil begrijpen, heeft met De geboorte van Europa een prima boek in handen. Maar: wees voorbereid op Rolf Falter, een verteller die geen vrede neemt met de hoofdlijnen en een handvol smeuïge anekdotes. Hij wilde dit epische verhaal ontrafelen en vertellen van naaldje tot draadje. En het moet gezegd: daar is hij ruimschoots in geslaagd.
Lees de volledige recensie op Vreemder Dan Fictie.
Om die vragen te beantwoorden, moeten we onze geschiedenis kennen. Met "De geboorte van Europa: een geschiedenis zonder einde" levert historicus en oud-journalist Rolf Falter daartoe een prima handboek. In 21 hoofdstukken reconstrueert hij de ontstaansgeschiedenis van Europa: van de puinhopen van Wereldoorlog II tot aan de ondertekening van het verdrag van Rome in 1957.
Het verhaal begint in een vernield Europa: na afloop van Wereldoorlog II regeren honger, vernieling en wanhoop. Hoewel er niet meteen een plan was, rees al snel de vraag wie nu de leiderschapsrol moest opnemen op het continent. Zonder antwoord op die vraag zou Europa immers gefundenes fressen worden voor de Russen. Het zijn uiteindelijk de Amerikanen die het voortouw nemen: hun Marshallplan gaf de eerste impulsen voor economische samenwerking in Europa, in de vorm van de Organisatie voor Europese Economische Samenwerking (OEEC), die tot op vandaag voortleeft als de OESO.
Falter beschrijft in zijn boek de geleidelijke politieke, militaire en economische toenadering die hierop volgde: de Raad van Europa, de Westerse Unie die uiteindelijk uitmondde in de NAVO, het Schumanplan en de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal, … Het zijn nog maar enkele cruciale hoofdstukken in de epische ontstaansgeschiedenis van Europa. In elke etappe zorgen vooral Frankrijk en Duitsland voor hoofdbrekens en slopende onderhandelingen. Zo toont De geboorte van Europa onder meer hoe belangrijk de Frans-Duitse verstandhouding is voor het succes (en het voortbestaan) de Europese Unie.
De Europese eenmaking is een complex project waarin successen en mislukkingen elkaar afwisselen. Falter stelt vast dat de grootste stappen voorwaarts doorgaans werden gezet in uren van nood en angst. Hongersnoden en op de loer liggende Sovjets bleken bijvoorbeeld uitstekende katalysatoren. De moeilijkheden begonnen echter als deze positieve impulsen concreet moesten worden gemaakt. Dan bleek de nationale weerstand toch vaak te sterk en het belang van de natiestaat te groot. Precies deze tweespalt speelt de Europese Unie tot op vandaag parten, aldus Falter.
De bovenstaande alinea’s geven misschien de indruk dat De geboorte van Europa vooral een geschiedenis van instellingen is. Niets is minder waar. Falter duikt uitvoerig in de brieven, nota’s, verklaringen, toespraken en memoires van politieke leiders om zijn verhaal vorm te geven. Zo ontstaat vooral een geschiedenis van mensen. Hun gedachten, angsten en ambities spelen een sleutelrol en houden zo het verhaal levendig.
Dankzij deze aanpak bevat het boek onderhoudende karakterschetsen van legendarische Europeeërs als Jean Monnet, Robert Schuman, Ernest Bevin, Winston Churchill en Konrad Adenauer. Nog zo’n interessante hoofdrolspeler is Paul-Henri Spaak, de Belgische socialist waarover Adenauer later zei dat het verdrag van Rome zonder hem nooit ondertekend zou zijn geweest. Het is boeiend om te ontdekken welke rollen België en Nederland hebben gespeeld in dit proces.
De geschiedschrijving over het ontstaan van de Europese Unie staat nog in de haar kinderschoenen, waardoor verschillende uitspraken en beschreven gebeurtenissen verrassend zijn vanuit hedendaags perspectief. En zijn soms zijn ze ook gewoon grappig: zo had de wet van Murphy blijkbaar toegeslagen bij de ondertekening van het verdrag van Rome. Door slapstick-achtige fratsen met de documenten ondertekenden de regeringsleiders uiteindelijk een verdrag dat bestond uit slechts één vol blad tekst en 180 lege bladen.
De geboorte van Europa is een knap samengesteld overzicht van twaalf jaren geschiedenis die cruciaal zijn voor het heden en de toekomst van alle Europeanen. Dat maakt het hoe dan ook tot een belangrijk boek. Falter bouwt op uitvoerige research en put overvloedig uit zijn bronmateriaal om de verhaallijnen zorgvuldig te reconstrueren.
Nu en dan gaat hij daar echter zo ver in dat het boek vaart verliest. Sommige passages lezen als ellenlange vergaderverslagen waarin het moeilijk is om het overzicht te bewaren. Op die momenten leest deze geschiedenis zonder einde helaas als een boek zonder einde. Met 550 pagina’s is het hoe dan ook een stevige pil geworden.
Wie dus de geschiedenis en de totstandkoming van de Europese Unie beter wil begrijpen, heeft met De geboorte van Europa een prima boek in handen. Maar: wees voorbereid op Rolf Falter, een verteller die geen vrede neemt met de hoofdlijnen en een handvol smeuïge anekdotes. Hij wilde dit epische verhaal ontrafelen en vertellen van naaldje tot draadje. En het moet gezegd: daar is hij ruimschoots in geslaagd.
Lees de volledige recensie op Vreemder Dan Fictie.
1
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Vreemder Dan Fictie
Gesponsord
Deze thriller trekt je razendsnel mee in een complot met onbetrouwbare staatslieden met hun eigen agenda's, internationale conflicten en hoogoplopende bedreigingen voor de samenleving.
