Geschiedenis met een kloppend hart

Lees de volledige recensie op Vreemder Dan Fictie.

In "Het dienstmeisje van Degrelle" vertelt Simone Korkus, een journaliste die woont en werkt in Israël, het opmerkelijke verhaal van de Joodse Hannah Nadel, die tijdens de Tweede Wereldoorlog als dienstmeisje in het Brusselse huis van de zus van Rex-leider Léon Degrelle belandde.

Het verhaal hoorde Korkus zelf eerder toevallig, na een lezing in Nazareth, Israël. Iemand wees haar op het bijzondere verhaal van de Cornets, een welgestelde familie uit Sint-Genesius-Rode die tijdens de Tweede Wereldoorlog drie Joodse vrouwen (en een Canadese piloot) verborgen hield voor de bezetter in hun villa La Ribambelle. Saillant detail: vrouw des huizes Madeleine was de zus van Leon Degrelle, leider van de fascistische beweging Rex en oprichter van het Waals Legioen binnen de Waffen-SS.

Korkus dook vier jaar lang in archieven, interviewde nabestaanden en tekende het opmerkelijke verhaal op vanuit twee invalshoeken: de lotgevallen van de Pools-Joodse familie Gnazik enerzijds en de rijke Belgische familie Cornet anderzijds. De twee familiegeschiedenissen raken met elkaar verweven als Hannah Nadel (geboren Gnazik) in volle oorlogstijd als dienstmeisje wordt aangenomen bij de Cornets, samen met haar nichtje Tony en later ook haar moeder Havah.

Door de beide verhalen met grote zorg uit te pluizen, werd "Het dienstmeisje van Degrelle" veel meer dan een boek over dit straffe oorlogsverhaal alleen. Korkus beschrijft het verstikkende nazibewind in Brussel en schetst hoe de Joodse inwoners steeds driester in het nauw werden gedreven.

Het boek gaat echter vooral het leven tijdens en na de oorlogstijd en hoe dat gekenmerkt wordt door grijze zones en gelaagde waarheden. Over hoe moeilijk het kan zijn om te oordelen tijdens de oorlog en hoe gemakkelijk het is te veroordelen na afloop. Korkus vergoelijkt de ‘foute’ burgers niet, maar stoot ook bij de familieleden van collaborateurs op een muur van angst en geheimhouding. De schrijfster bekijkt dit ene verhaal uit tal van invalshoeken, om uiteindelijk ook op haar eigen vooroordelen te stoten.

In een van de van de meest aangrijpende hoofdstukken bezoekt Simone Korkus de Kazerne Dossin, de voormalige legerkazerne in Mechelen die tijdens de oorlog werd gebruikt als doorgangskamp om Joden en Roma te deporteren. Het kreeg de veelzeggende bijnaam ‘de wachtkamer van de dood’.

De passages over de kazerne illustreren treffend hoe pijnlijk het oorlogsverleden kan zijn. Na het aanschouwen van de veewagons waarin mensen als beesten naar Auschwitz werden gebracht, raakt de journaliste bevangen door walging en paniek.

Het verleden is zelden gestructureerd en eenduidig, maar oorlogsverledens zijn des te complexer. Je hoefde niet actief te collaboreren om de ogen en oren te sluiten voor anti-Joodse wetten, razzia’s of zelfs doorgangskampen als de Dossin-Kazerne. Maar altijd is daar ook die impliciete vraag: hoe zou ik gehandeld hebben? Waar eindigt ‘in principe goed’ en waar begint ‘fout’?

Over dit boek is al vaak geschreven dat het ‘leest als een roman’. Daar heeft de auteur ook duidelijk naar gestreefd, door plotlijnen en spanningsbogen uit te bouwen. Zo ontdek je als lezer cruciale informatie pas in de latere hoofdstukken. In een soepele stijl en met een perfect gedoseerde verteltrant neemt Korkus je mee op haar zoektocht, zonder sensationeel of stroperig te worden.

"Het dienstmeisje van Degrelle" geeft – in de woorden van Koen Aerts – een kloppend hart aan de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog en de Jodenvervolging. Het is een straf oorlogsverhaal dat tegelijk een grotere geschiedenis tastbaar maakt: dat over de grijze gebieden, een soort van mentale no go-zones, in het collectieve geheugen van België.