Meer dan 5,3 miljoen beoordelingen en recensies Organiseer de boeken die je wilt lezen of gelezen hebt Het laatste boekennieuws Word gratis lid
×
Lezersrecensie

"Word wie je bent"

Wil 09 juli 2019
zo luidt een van Nietzsches geliefde, filosofische “granieten” zinnen. Hij verklaart deze zin tijdens de therapiesessies die hij dagelijks heeft met Dr. Josef Breuer, beroemde huisarts in Wenen, later één van de grondleggers van de psychoanalyse. Nietzsche was toen nog beginnend filosoof, nog niet echt bekend bij het grote publiek met nog slechts twee belangrijke boeken op zijn naam: “Menselijk, al te menselijk” (1878) en “De vrolijke wetenschap” (1882). Zijn derde boek “Aldus sprak Zarathoestra” (1885) is in wording en Nietzsche citeert daar af en toe uit. Een en ander is te lezen in dit boek. Beide hoofdpersonen zijn ongeveer 40 jaar oud.

HET BEGIN
Het is 21 oktober 1882. Dokter Breuer is voor een korte vakantie met zijn vrouw Mathilde in Venetië wanneer hij per brief wordt gesommeerd door Lou Salomé om naar café Sorrento te komen om te spreken over een zeer dringende aangelegenheid. “De toekomst van de Duitse filosofie staat op het spel”, schrijft zij. Lou Salomé is een flamboyante, jonge, zeer intelligente en vrijgevochten vrouw van slechts 21 jaar die Dr Breuer in een mum van tijd weet te overtuigen dat hij de juiste persoon is om haar inmiddels ex-vriend Nietzsche van zijn hevige migraineaanvallen te genezen, maar bovenal, dat is eigenlijk de belangrijkste reden, hem van zijn psychische klachten te verlossen waaronder hij dreigt te bezwijken en waardoor hij zelfs wellicht suïcidaal is. Lou zelf is in hoge mate debet aan deze psychische klachten. Dr Breuer heeft bij zijn studenten indruk gemaakt door zijn colleges over de door hem ontwikkelde nog experimentele “praattherapie” met een van zijn patiënten Anna O. die aan hysterie leed en die hij op deze manier zou hebben genezen…. Lou heeft deze informatie van haar broer.

Nietzsche wil zich echter niet laten behandelen en zeker niet kosteloos. Bovendien mag hij zeker niet weten dat zij (Lou Salomé) professor Breuer heeft ingeschakeld. De weinige vrienden die de eenzaam levende Nietzsche heeft, weten hem toch te overtuigen om over zijn veelvuldige ernstige migraines contact op te nemen met Breuer…En aldus geschiedde. Dit besluit heeft grote gevolgen voor hen beiden.

De lezer weet namelijk al vanaf de eerste bladzijde dat Dr Breuer zelf, eveneens vecht tegen de demonen van een bloedmooie vrouw/patiënte die hem heeft weten te verleiden cq obsessief in haar macht heeft. Hij droomt dag en nacht over haar. Breuer biedt nog weerstand denkend aan vrouw, kinderen, carrière, enzovoorts, maar heeft het heel moeilijk. Het is duidelijk dat Anna O. deze vrouw is. Zij heet in werkelijkheid Bertha Pappenheim en is inmiddels naar een kliniek in Zwitserland overgeplaatst, mede door “ingrijpen” van mevrouw Breuer die successievelijk jonge, aantrekkelijke, begripvolle vrouwen uit het leven van haar man weet weg te werken.

Belangrijk is eveneens te weten dat Breuer wel gecharmeerd is van de, door zijn pupil en collega Sigmund Freud ontwikkelde, hypnose-behandelingen waarover zij beiden vaak discussiëren. Freud is de huisvriend van de familie Breuer geworden. Hij is 16 jaar jonger dan Breuer en wordt zowel de vertrouwensman van Breuer als van diens vrouw Mathilde die als een soort oudere zus fungeert.

PLAN VAN AANPAK
Er wordt een geheim plan van aanpak gemaakt onder toeziend oog (achter de schermen) van Freud. Nietzsche laat zich één maand lang opnemen in de Lauzonkliniek van Breuer, onder de naam van Eckart Müller. Breuer veinst dezelfde “ziekte” eigenlijk rampzalige verliefdheid te hebben als Nietzsche om aldus achter de ware redenen te komen van Nietzsches hyperwanhopige depressies. Een dagelijks, indringend gesprek behoort tot de therapie. De eerder genoemde praattherapie, het zogenaamde “schoorsteenvegen” van de geest.

Het wordt een magistrale “schaakpartij” tussen een buitengewoon interessante, hoogbegaafde patiënt en een talentvol medicus. Prachtige dialogen, wijze woorden, amusante anekdotes, interessante brieven, dagboekfragmenten, dromen en afschuwelijke nachtmerries. De beide briljante hoofdpersonen zijn afwisselend aan het woord en de lezer leest ook hun aantekeningen over het gesprek dat net plaatsgevonden heeft. Uiterst boeiend! Beiden manipuleren…en raken zeer verstrikt in hun eigen rollenspel. Breuer is de clinicus, Nietzsche de filosoof. “Wie houdt wie voor de gek?” Wie is de meester? Wie is de leerling? Wie geneest wie? Genezen ze allebei? Gaan ze allebei ten onder?

En dit alles met als achtergrond het ouderwetse Wenen uit 1882 met fiakers en huisbedienden… Met mannen die na een overvloedig diner samen een sigaartje gaan roken….en/of een partijtje schaak spelen en de wereld bespreken. We lezen hun kritische beschouwingen en gedachten over de eerste symptomen van een groeiend antisemitisme waarvan toen al joodse briljante wetenschappers de dupe werden en niet meer op hoge functies benoemd werden.
Amper twee maanden na het bezoek van Lou Salomé, kwam er een abrupt einde aan de sessies. Verrassend, althans voor mij! Ik ga er niet over uitweiden. Er is maar één advies: Zelf lezen!

SCHRIJFSTIJL, FEITEN EN FICTIE
Ondanks de zware onderwerpen waarover men spreekt (het leven, de liefde, dood, huwelijk, vrijheid, de tijd en de vergankelijkheid, menselijke relaties, enz), is het boek geschreven in een heel prettige, voor eenieder toegankelijke en zelfs boeiende stijl. Je gaat misschien zelfs nadenken over je eigen leven… Het is zonder meer een boek waarover je nog lang blijft nadenken.
Toen, tijdens deze intensieve ontmoeting, werd de psychoanalyse geboren, volgens Irvin Yalom. Dat had gekund. In werkelijkheid hebben deze twee briljante Duitse geesten, Breuer en Nietzsche, elkaar nooit ontmoet. Een verantwoording van zijn fictief verhaal vinden we in het nawoord van de schrijver. Voor mij een onmisbare toevoeging. Ik ben eigenlijk wars van het vermengen van feiten en fictie in de beschrijving van het leven van bestaande of reeds historische personen. In alle eerlijkheid moet ik zeggen dat het me tijdens het lezen van “Nietzscher Tranen” zelfs niet gestoord heeft. De hele plot werd dermate realistisch en wetenschappelijk onderbouwd beschreven…. De schrijver heeft heel veel research gedaan in leven en werken van zowel Nietzsche als ook van Breuer.
De flamboyante Lou Salomé heeft wel degelijk bestaan en was inderdaad korte tijd de vriendin van Nietzsche, maar heeft zeker niet de hulp van Breuer ingeroepen. Zij was geen vrouw die last had van schuldgevoelens, volgens haar biografen. Na het lezen van het boek heb ik eigenlijk wél de behoefte om meer over deze interessante vrouw te lezen. Hoe deed ze dat, deze mannenverslindster? En vooral waarom? Zij was in 1880 een van de eerste geëmancipeerde vrouwen, zo lijkt het.
Irvin Yalom is een belangrijke Amerikaanse psychiater en schrijver en heeft al in de hele wereld vele romans en verhalen op zijn bestsellerlijst staan. “De therapeut”, “Mama en de lessen van de ziel” en “Therapie als geschenk”.

Enkele mooie citaten van Nietzsche:
• Blz. 78: “Hoop is het ultieme kwaad”
• Blz. 85: “God is dood” “De waarheid is een dwaling waar we niet buiten kunnen”
• Blz. 88: “Wat is het stempel van de bevrijding - dat je je niet meer schaamt tegenover jezelf!”
• Blz. 108: “Wat mij niet doodt, maakt me sterker. “Mijn ziekte is een zegen” Weer
een granieten zin van N.
• Blz. 202 over vrijheid: “De juiste dans op de juiste melodie” (joodse leermeester van N)
• Blz. 239: “Veilig leven is gevaarlijk”
• Blz. 244 “Meer verliefd op de begeerte dan op de begeerde”
VIJF STERREN.
2

Reageer op deze recensie

Meer recensies van Wil