“Een toch wel schokkend verhaal over Anna, een dochter van het verdwenen Schokland”

Van zeer goed onderbouwde non-fictie over de geschiedenis van het Zuiderzee-eiland Schokland naar aan zekerheid grenzende waarschijnlijke fictie over het leven en familie van lange Anna Diender (1910=1988) in vijf delen.

De titel gaat inderdaad twee kanten op: de geschiedenis van het eiland Schokland (187 hectare groot en voor een derde deel buitendijks) en van Anna Diender, een van de laatste nazaten… In wezen gaat het boek over de teloorgang van Schokland en de gedwongen ontruiming in 1859 van de meeste Schokkers. Het was een strijd niet alleen tegen het water en de bittere armoede van deze visserijgemeenschap, maar zeker ook tegen de regering en de veelal onbegrijpelijke beslissingen en wetten.
Denk ook aan de beroemde Zuiderzeewet uit 1918 van later datum betreffende de afsluiting en gedeeltelijke drooglegging van de Zuiderzee. “Van levenszee tot een doodse plas”, lezen we op blz. 189. Verhuizing was onvermijdelijk… En de vraag was niet: “Waren de Schokkers elders wel welkom?” Hoe voelden zij zich wanneer zij hun schamele huisjes plank voor plank moesten afbreken en op een aangewezen plek op het vasteland weer moesten herbouwen. Hoe verliep deze diaspora van Schokkers? Hoe zat het in die tijd met de integratie? Een nog immer actuele vraag bij immigratie.

Als hoofdzakelijk non-fictie lezer, was het even wennen om zoveel geschiedschrijving vanaf de eerste bladzijde al te lezen. Maar wel begrijpelijk want zonder de feiten te kennen, krijgt het verhaal geen vorm. Vaak moest ik denken aan het televisieprogramma “Verborgen verleden” waar de BN-er ook van archief naar archief gaat. Zo is de schrijfster, Eva Vriend, ook te werk gegaan. Zie de uitgebreide bronnenlijst op blz 279-283.

Heel overzichtelijk, al op de omslagflap, begint Vriend met de stamboom met oermoeder, Lijsje Louwen, van 300 jaar geleden, geboren in 1724. Om uiteindelijk uit te komen bij Anna Diender, geboren in 1910 in Brunnepe (Kampen), een derde generatie Schokkerin. Over het Schokkerfamiliehuisje waar Anna als laatste bewoonster ook gedwongen wordt te vertrekken maar dat weigert ze aanvankelijk…

Opmerkelijk was dat de schrijfster voor het schrijven van dit boek domicilie had gekozen in de oude lichtwachterswoning in oud-Emmeloord waar nog twee pandjes resteren van rond 1900 om zich nog meer en beter te kunnen inleven. In april 1941 vertrok de laatste lichtwachter en sindsdien is het een rijksmonument. Maar ze deed nog meer. De schrijfster wordt bijvoorbeeld ook lid van het Schokkerkoor Cecilia en zingt weliswaar met moeite de liedjes mee, maar ze ontmoet daar meer nazaten van Schokland die interessante documenten, verhalen, platvloerse anekdotes en zelfs authentiek geluidsmateriaal ergens op zolder hebben liggen.

Eva Vriend wil alles te weten komen over de ongetrouwde Anna Diender, haar ouders en broers.
En dat is zeker gelukt, niet alleen dus door archieven te raadplegen, maar vooral ook door het koor en nog meer door verhalenmarkten te organiseren, waar nakomelingen, neven en nichtjes bruine, kartonnen dozen meebrengen met daarin hun eigen herinneringen en o.a. veel A4-tjes met stambomen van de destijds 613 inwoners van Schokland dat bestond uit drie buurtschappen: Emmeloord in het noorden, meer centraal lag Ens (Middelbuurt) en het kleine Zuidert of Zuiderbuurt. Over de twee geloven (katholiek en gereformeerd) en de rol van de Kerk… Solidariteit en eenheid onder de bewoners.
Vele, vele gesprekken, waar voor Eva toch wel een profielschets uit is ontstaan van “De Schokker”. Zie blz. 257. En Anna tot leven is gekomen.

Schokkend was het te lezen over de opgegraven Schokker beenderen van 148 mannen, vrouwen en kinderen in 1940. Men protesteerde niet, men had ontzag voor de wetenschap. De Schokker als oerras. Uiteindelijk vindt toch de herbegrafenis plaats in 2003.
Over het Monument met de namen…
En de rol van het Zuiderzeemuseum…. waar authenticiteit van ondergeschikt belang lijkt ….

Op naar Enkhuizen…! Een flyer in het boek nodigt ons uit en vanaf 11 oktober 2024 is er ook in het binnenmuseum nog een tentoonstelling te zien over de geschiedenis van Schokland. Ik ga er zeker heen.

De schrijfster verdient een immense pluim voor het gedegen researchwerk. Vooral met het accent op de herinneringen uit de persoonlijke gesprekken. Ik noteer het volgende citaat uit haar boek op blz. 216: “De kracht van het verhaal is sterker dan de historische werkelijkheid”.

Met dank aan de Club van Echte lezers van Atlas-Contact voor het recensie-exemplaar dat ik met veel plezier heb gelezen en bestudeerd.

Huub Stapel vindt het op een sticker op de omslag “Een fantastisch boek”. Ik vind het vooral “Een heel interessant boek” en geef vier sterren.

Zeist, 24 april 2024