“We zitten allemaal gevangen. Zolang we in een gekoloniseerd land leven, kunnen we niet zeggen dat we vrij zijn”

MATHILDE – LEïLA SLIMANI

Deel I – Het land van de anderen - de geschiedenis van haar grootouders Amine en Mathilde 1946-1956
Dat Leïla Slimani een veelzijdig schrijfster is, heeft ze met dit eerste deel van de trilogie over haar Marokkaans-Franse voorouders, voor de volle 100% bewezen. In 2016 won zij al de prestigieuze Prix Goncourt met haar tweede boek “Chanson Douce”, vertaald: “Een zachte hand” en het zal mij niet verbazen als ook dit deel mooie prijzen binnen zal halen. De eerste is er al: Grand Prix de l’Héroïne – Madame Figaro 2020. De Grote Prijs voor de Vrouwelijke Hoofdpersoon.

Ik wist al wel heel veel van de Fransen die in die tijd in Algerije vochten tegen de nationalisten. Mijn Franse zwager vertelde daar een paar keer heel geëmotioneerd over. Het was gruwelijk.
Maar dit perspectief was nieuw voor mij. De hoofdpersonen zijn: Amine Belhaj, kolonel geweest in het Franse leger (spahi) in WO-II en Mathilde, een verwend jong meisje (19) van gegoede komaf uit de Elzas. Ondanks veel waarschuwingen worden ze verliefd, trouwen ze in Frankrijk en vestigen zich definitief in Marokko, in de omgeving van Meknès, op het recentelijk aangekochte stuk land van de (te jong overleden) vader van Amine, Kadour Belhaj.

Beiden zijn ze heel jong, twee culturen, twee godsdiensten, twee geheel verschillende milieus en opleidingen, twee sterke persoonlijkheden. En hoe gaat dat dan met de liefde? Amine is thuis, in Marokko, een heel andere man. Wel een harde werker, maar behoorlijk fanatiek in zijn geloofsovertuiging, zeker wat betreft de rol van de vrouw. “Jij vernedert me!” horen we hem schreeuwen wanneer Mathilde zich te veel in het openbaar manifesteert.

Mathilde had verwacht in Marokko een grote plantage aan te treffen, maar het tegendeel was haar bittere lot. Het wordt een keihard en armoedig leven. Kale akkers waar weinig op wil groeien. “Zelfs stoffige banenbomen vochten voor hun leven.” Zij weet zich ondanks alles toch wel goeddeels aan te passen maar wil zich ook dienstbaar maken en zich verder ontwikkelen. Dat lukt! Mede ook door de hulp van de bevriende arts, Dragan Palosi (Hongaar) en zijn Franse vrouw Corinne die haar verbandmiddelen, medicijnen en geneeskundige boeken verstrekken, gaat Mathilde zo’n soort EHBO-post runnen voor de boeren en andere inwoners in de omgeving. De wachtkamer zit iedere dag vol. Amine bekijkt het met gemengde gevoelens.

De weinige vrienden die het echtpaar heeft zijn net zoals zij, mensen die leven in het land van de anderen. Verwijzing naar de titel! Ook Amine. Hij wordt als verrader gezien omdat hij, als Marokkaan, in het Franse leger heeft gevochten. Destijds gedecoreerd en bewonderd en nu verguisd, want…

Het land is bezig radicaal te veranderen in deze naoorlogse periode. Er is veel aandacht voor de bloedige onafhankelijkheidsstrijd doordat o.a. de focus op broer Omar ligt. Waar is hij, wat doet hij? Wie zijn zijn "vriendjes"? En waar zijn zij mee bezig? De Fransen, de kolonisten moeten het land uit…Dat is duidelijk.

Hoe loopt dat af met Mathilde en Amine en hun kleine kinderen Aïcha van 6 en hoogbegaafd en haar jongere nog zorgeloze jongere broertje Selim? Het zijn “halfbloedjes” (des métisses).
“Wij zijn zoals jouw boom, half citroen en half sinaasappel. Wij staan niet aan een bepaalde kant” zegt Amine tegen zijn dochter om haar gerust te stellen.
Maar op de Franse christelijke nonnenschool wordt ze altijd gepest en gemeden. Ze vinden haar vies en te slim. Zij is bovendien zorgelijk devoot en bidt vaak tot God. Zuster Marie-Solange beschermt en begeleidt haar. “Met zuster M.-S. verliet Aïcha de aardse wereld. Het kleingeestige en lelijke van de mensen liet ze achter zich en ze zweefde in een etherisch universum, samen met Jezus en zijn apostelen”.

En hoe gaat het met Selma, het jonge, mooie schoonzusje van Mathilde, die vrij wil zijn en vecht voor de emancipatie van de vrouw op haar eigen rebelse, stiekeme manier? Haar broers, Omar (een echte gemene, wrede broer) en Amine zijn echt de baas.

De historische kant van deze saga wordt gedetailleerd beschreven. De vijand is eigenlijk overal. En de lezer griezelt mee.

Toch blijft het mooiste van dit eerste deel het levensverhaal van de diverse personages die vanuit wisselende perspectieven worden gevolgd. Het zijn beslist geen karikaturen. We volgen hen in hun dromen, hun alledaagse werkelijkheid, hun weinige gelukkige momenten en hun bittere teleurstellingen, hun sterke wil iets van het leven te maken, nooit op te geven. De lezer leeft mee met de kleine Aïcha die veel ziet, maar toch niet alles kan begrijpen omdat ze nog zo klein is.
Een gelukkig gezinsmoment is bijvoorbeeld wanneer Amine in de tuin van de Franse buurvrouw, de weduwe Mercier, ´s nachts een conifeer steelt en daar een kerstboom van maakt voor Mathilde en de kinderen. Met cadeautjes! Helaas heeft hij voor Mathilde iets volkomen idioots bedacht, een paar roze, foeilelijke sloffen en ze huilt in stilte denkend aan de Elzas. Amine begrijpt haar niet ondanks zijn goede wil. Soms….

Wanneer de vader van Mathilde sterft, besluit zij naar “huis” te gaan.. Daar ziet ze heel duidelijk, dat ze de verkeerde weg heeft genomen en nooit naar Marokko had moeten gaan. Toch keert ze na een maand terug. Haar kinderen zijn dolgelukkig. Tegen haar zus Irene heeft ze eindelijk de waarheid verteld over haar moeilijke leven. Tot dan had ze altijd gelogen.… Mathilde is een oersterke vrouw!

Slimani beschrijft de twee werelden, de twee milieus en de twee landen op een voortreffelijke manier. Van binnen uit. Ze oordeelt niet maar toont. Ze geeft er geen diepgaande analyses bij. Ze doet dat als alwetende schrijver op een objectieve manier en dat is me goed bevallen. Maar ook een beetje vreemd eigenlijk. Op geen enkel moment voel je de verwantschap, de familieband van de schrijfster met deze grootouders en moeder Aïcha. Ze blijft op afstand maar ze kent en beschrijft hun verhalen zeer gedetailleerd en daardoor is ze wel weer impliciet aanwezig. Een troef voor dit verhaal. Meestal is dat niet het geval in familiekronieken en heeft subjectiviteit de boventoon.

Misschien had het verhaal toch wat meer ingekort kunnen worden. Op een bepaald moment kabbelt het wat voort, totdat het met Selma toch een onverwachte kant op gaat. Ik zal de details besparen…We zien Amine in de rol van het hoofd van de familie.

Aan het eind van deel I kijkt het gezin vanuit hun heuvel naar de vuren van de nationalisten. “Zelfs met de beste wil ter wereld is deze slachtpartij niet te stoppen”, dacht Amine.
“Voor hun ogen was een wereld bezig te verdwijnen. Daar tegenover brandden de huizen van de kolonisten”.
Laatste zin:
“Aïcha bewoog zich niet. Ze ging naast haar vader zitten en trok haar benen op. Laat ze branden, dacht ze. Laat ze ophoepelen. Laat ze creperen.”

In het volgende deel zullen we ongetwijfeld meer kunnen verwachten van Aïcha. En zullen er nog meer heftige confrontaties zijn tussen kolonisten en nationalisten. Ik kan niet wachten….

VIER STERREN voor dit integrerende eerste deel.

Zeist, 6 maart 2021
Wil