Versplinterende botsing tussen ratio en gevoel

De engelenpoort is de derde roman van Penelope Fitzgerald die in Nederlandse vertaling is verschenen bij uitgeverij Karmijn. Fitzgerald is een erudiete vrouw die de diepte niet schuwt, maar in deze roman is het vooral de versplintering die blijft hangen.

Versplinterende botsing tussen ratio en gevoel

Het is het jaar 1912 en bij de universiteit van Cambridge klopt de moderne tijd aan de poort. Fred Fairly is een briljante docent Natuurkunde aan het St. Angelicus-college in de universiteitsstad. Het is een college vol ongetrouwde mannen waar vrouwen niet zijn toegestaan. De kwantummechanica is in opkomst en stuit op fel verzet van de traditionele empirische natuurkunde. De uiterst rationele Fred probeert alles rationeel te verklaren.

Maar dan komt met een klap Daisy Saunders in zijn leven. Ze ontmoeten elkaar als slachtoffers van een fietsongeluk. Fred is op slag verliefd en ontdekt dat er meer bestaat dan rationeel verklaarbaar is. Als hij Daisy kwijtraakt, zet hij alles op het spel om haar terug te vinden. Zijn wereld en diens zekerheden raken versplinterd.

Metaforische diepgang

Penelope Fitzgerald is heel sterk in het tot leven brengen van een historische tijd. Of dat nu het achttiende eeuwse Duitsland uit De blauwe bloem is of het Cambridge tachtig jaar eerder maakt niet uit. Met evenveel overtuiging beschrijft ze op filmische manier de omgeving – sfeervol en altijd met een mysterieuze literaire mist.

Het verhaal begint met het fietsongeluk. Je hoort de gure wind langs je oren schrapen in de openingsscène waar de natuur zijn ware aard laat zien: chaotisch en koppig, alles behalve redelijk. Eigenlijk net zoals Fred. Het is een metaforische vooruitblik op de ontsporing van Freds leven: zodra de allesoverheersende natuur de overhand neemt, vlucht de rede als een bang geworden kwajongen. Ik ben ervan overtuigd dat een tweede lezing nog meer metaforische diepgang zal blootleggen.

Psychologische perfectie

Metaforisch zit dit verhaal vol diepgang, maar de psychologische perfectie valt ook niet te onderschatten. Fitzgerald duikt met een filosofische volharding in het leven van haar personages. Erg sterk is hoe de personages met weinig woorden levensecht worden beschreven. Het fietsongeluk van Fred en Daisy zet een ontwikkeling in gang. Liefde wordt aangewakkerd in Fred. Met die ontwaking van zijn hart wordt zijn ratio naar de achtergrond gedrukt, wat helaas ook terug te vinden is in de uitwerking van het verhaal.

Het boek is opgedeeld in vier delen: in het eerste maken we kennis met Fred en in het tweede deel leren we meer over Daisy. In het derde deel komen hun levens samen en in het vierde wordt het verhaal afgerond met een rechtszaak. De kennismaking met hun verleden geeft je een andere kijk op de persoon die ze in het heden zijn. De ontwikkeling die de personages doormaken getuigen van psychologische perfectie van de auteur, maar de gefragmenteerde vertelvorm doet wat onaf aan en het einde laat de lezer ontevreden achter.

Bestaat de ziel?

De auteur groeide op in een zeer Engels, intellectueel en enigszins excentriek milieu. Dat komt duidelijk terug in dit verhaal. In De engelenpoort zoekt Fitzgerald de diepgang, iets minder filosofisch dan in De blauwe bloem. De rationele Fred en de sentimentele Daisy zijn niet de enige tegenstelling. Hier onderzoekt de auteur via haar personage hoe godsdienst en wetenschap samen kunnen bestaan. De ziel bijvoorbeeld, bestaat die wel? Bij het Dwarsliggersgenoodschap, waar allerlei wetenschappers samenkomen, wordt al in het begin van het verhaal over deze kwestie gedebatteerd. Het is een intrigerend vraagstuk dat niet verder wordt uitgewerkt. Daardoor is het grijpen naar een achterliggende boodschap. Wat wil Fitzgeralz werkelijk zeggen?

2,5 ster

Deze recensie verscheen eerder op www.alexhoogendoorn.nl. Hiervoor heb ik een gratis recensie-exemplaar ontvangen.