Het uiterste van de eenzaamheid ter inspiratie voor bezinning

Wandelen in de schoonheid van de natuur brengt mij rust. Maar wat als je er bewust voor kiest in die stilte te gaan wonen? Is het noodzakelijk jezelf af te zonderen om 'je authentieke zelf' te zijn? In stilte is, in de woorden van Jan-Hendrik Bakker, een zoektocht naar de verwording van het hedendaagse individualisme.

In het westen leven we in een individualistische samenleving die tegenover het collectivisme in het oosten staat. Dat is een fascinerende tegenstelling die werd behandeld in een college dat ik eens volgde. Het komt erop neer dat we in landen als Nederland het individu voor het collectief plaatsen en in China de gemeenschap belangrijker wordt gevonden dan een enkeling. Hoewel onze gemeenschap dus individualistisch is ingesteld, staan we wél bijna dagelijks in contact met elkaar. Althans, bijna iedereen want sommigen kiezen ervoor afgezonderd door het leven te gaan.

Jan-Hendrik Bakker noemt hen liever geen 'kluizenaar', omdat het een negatieve associatie heeft. Hij kiest voor 'heremiet', 'afzonderling' of zoals hieronder 'enkeling'. Dat is een saillant detail dat getuigt van de eerbiedige houding van de filosoof – iets wat wellicht een eigenschap is van een goede filosoof, maar ook zeker benadrukt mag worden. In het boek rijst de vraag waarom die enkelingen zich afsluiten van de gemeenschap. Wat brengt de afzondering hun? En wat kunnen we eigenlijk leren van die enkelingen?

‘Individualisme wil ik definiëren als de levenshouding die de gemeenschap niet als doel ziet, maar als middel ten behoeve van de enkeling.’ (p. 30)

Bakkers zoektocht voltrekt zich langs verschillende onderwerpen, zoals de ascese (spirituele of religieuze motief voor afzondering) en het alleen zijn in de natuur (aardse motief). Ook autarkie, schoonheid, authenticiteit, creativiteit, verbondenheid en techniek komen aan bod. Dit doet hij door in die hoofdstukken respectievelijk Thoreau, de 'ethische rebel', Kierkegaard, Nietzsche, Merton, en Kaczynski aan te halen. De laatste is geen denker zoals de anderen, hij is berucht onder de naam de Unabomber en is door zijn in afzondering radicale afzetting tegen techniek een interessante persoonlijkheid. Tenslotte geeft Bakker in het slotstuk zijn eigen visie over zijn filosofie van de afzondering.

Dat hij literatuur heeft gestudeerd is te merken aan de schrijfstijl: hij formuleert zinnen met een mooi ritme en een rijk taalgebruik om de boodschap duidelijk over te brengen. Daarbij gebruikt hij ook meerdere malen een taalkundig perspectief bij zijn verklaringen, al is taal een belangrijk onderdeel van filosofie en hoeft een filosoof daarvoor geen literatuur te hebben gestudeerd. De combinatie van meeslepende zinnen, voorzichtige analyses van de aangehaalde enkelingen en de actualiteit van het onderwerp maken het boek interessant om te lezen.

Door meer te weten te komen over de mogelijke drijfveren van afzonderlingen en hoe hun eenzame leven er volgens de literatuur heeft uitgezien, krijg je een ander perspectief op de huidige maatschappij waarin we continu met elkaar in verbinding staan.

Juist het treffende taalgebruik maakt In stilte een toegankelijk beschreven filosofische zoektocht, waarbij het uiterste van de eenzaamheid ter inspiratie dient voor bezinning over de eigen plek in de maatschappij.

Deze recensie verscheen eerder op alexhoogendoorn.nl