Indrukwekkende bespiegeling over de Holocaust

Hédi Fried (1924) schrijft en praat sinds jaar en dag voor middelbare scholieren/studenten over haar ervaringen met vernietigingskamp Auschwitz en werkkamp Bergen-Belsen. Na het autobiografische Scherven van een leven en enkele andere boeken komt ze nu met Vragen die ik kreeg over de Holocaust. Vragen die het wezen van deze inktzwarte periode in onze geschiedenis raken en antwoorden die de psychologe/filosofe achter de joodse schrijfster doen opstaan.

Geboren in Transsylvanië, een gebied dat in de geschiedenis als een jojo heen en weer wordt geschud tussen Roemenië en Hongarije. Het zijn de Hongaren die het gezin in 1944 uitleveren aan de bezetter, hetgeen in mei van dat jaar een enkele reis Auschwitz inhoudt. Gevraagd naar het ergste wat ze meemaakt, noemt ze de brute scheiding van haar ouders, die direct na aankomst worden vergast. Dat feit ervaart ze pas na de bevrijding.

Ze geeft hogere prioriteit aan het wezen van de Holocaust en aan de gedachten die erachter liggen dan aan de verschrikkingen van het kampleven. Probeert nu als inwoner van Zweden, waar ze direct na de oorlog haar tweede vaderland vond, (jonge) mensen ervan te overtuigen dat een tweede gruwel van deze omvang op ieder moment wéér kan ontstaan als een radde prater met voldoende gif in zijn geest de kans krijgt om de massa te beïnvloeden. Een Hitler in dit geval, bepaald geen intellectueel, die inspeelt op de knellende vredesbepalingen die voor Duitsland aan de Eerste Wereldoorlog hechten.

Dan kan het maar zo dat verstandige mensen gaan twijfelen en zich laten meesleuren door het gevoel dat als zovelen het van mening zijn er wel waarheid in moet steken. Een Holocaust die sterk leunt op antisemitisme. En dan is vraag of er verschil in de kampen is tussen mannen en vrouwen niet meer van belang: ze zijn immers voor de nazi’s dingen die je moet uitroeien. Ze is relatief kort in de kampen geweest, overleeft die samen mat haar zus. Maar één dag in Auschwitz is genoeg om daar je leven lang last van te hebben.

Enige contradictie is haar niet euvel te duiden. De passage waarin ze constateert dat ze nooit een aardige SS’er heeft ontmoet en aansluitend voorbeelden geeft van SS-artsen die enerzijds weerloze gevangenen de dood injagen en anderzijds levens redden. Mannen en vrouwen die nog iets van gevoel in hun lijf hebben. De Holocaust blijft slachtoffers die het overleven altijd achtervolgen.

‘In Zweden kregen we voldoende te eten, maar namen het toch mee naar de kamer om het onder een kussen te stoppen. Iedere keer als een hond blaft kijk ik verschrikt om of er een SS’er achter staat met mensonterende bevelen.’

Fried is niet in de ellende blijven hangen. Heeft zelfs contacten met de zoon van Martin Bormann, de privésecretaris van Hitler. Hij die vocht aan het front, de dood van Hitler betreurde, komt na de oorlog tot inkeer net als heel wat jonge Duitsers die zich ten doel stelden de misdaden van de ouderen voor het gerecht te brengen. Ze doet een klemmend beroep op het onderwijs om zo vroeg mogelijk uitleg over de Holocaust te geven. Vraagt geschiedenisleraren afstand te nemen van het doceren van feiten alleen: geeft uitleg en raak naast het verstand vooral het hart.

Een boek dat aanzet tot denken. Petje af voor Fried die geen haat de boventoon laat voeren. Ze vraagt de lezer te waken over de democratie. Een korrel onrecht kan groeien tot een zandplaat bij de totstandkoming waarvan men zich afvraagt hoe het zover heeft kunnen komen.