Handvaten voor irrationele gelukszoekers

Stel, je leest een Facebookbericht, waarin een vriend vertelt dat hij een auto-ongeluk heeft gehad. Hij is opgenomen in het ziekenhuis en heeft een hersenschudding en een gebroken arm. Je weet eigenlijk niet wat je wilt zeggen, maar op de like-knop drukken lijkt je geen goed idee. Je vindt zijn ongeluk toch niet leuk? Om in dit soort situaties toch te kunnen reageren, vragen veel mensen naar een “niet leuk” knop op Facebook. In een interview zei Facebook CEO Mark Zuckerberg onlangs echter, dat die knop er niet gaat komen, maar wel mogelijk een “empathie-knop”. Gedragspsycholoog Dan Ariely voorzag Zuckerbergs bezwaar en legt in Ariely weet raad waarom een “niet leuk” knop geen goed idee is. Het zou tot gevolg hebben dat we Facebookberichten heel anders gaan lezen. We zouden vaker negatief gaan reageren en het zou dan snel gedaan zijn met de positieve sfeer op Facebook.

Ariely is een expert op het gebied van irrationaliteit. In zijn vorige boeken laat hij aan de hand van allerlei tests en experimenten zien da we in heel veel situaties niet rationeel handelen, terwijl we denken dat dat wel het geval is.

Ariely weet raad heeft een andere opzet. Het is een verzameling (bewerkte) columns uit de Wall Street Journal, waarin hij lezersvragen beantwoordt. Het resultaat bestaat uit maar liefst 94 hoofdstukjes, allen voorafgegaan door een treffende cartoon van New York Times cartoonist William Haefeli. Van de Return on Investment op een buffet tot een “niet leuk" knop op Facebook, van het onbehagen van Netflix tot het leed dat trouwring heet; Ariely laat zien dat ogenschijnlijk verschillende vragen zijn te analyseren en te beantwoorden aan de hand van theorieën en inzichten uit de economische psychologie.

Dat leidt tot soms hilarische voorbeelden, zoals het advies wat hij geeft als antwoord op de vraag hoe te zorgen dat mensen voldoende geld hebben voor hun pensioen: Er zijn twee manieren, ten eerste kan je meer geld sparen en daar jonger mee beginnen. De andere optie is eerder doodgaan. Flauwekul natuurlijk, maar het illustreert de lichtvoetige en onbevooroordeelde manier waarop Ariely te werk gaat. Een ander voorbeeld van het type problemen waar hij over schrijft, is zijn advies voor vrienden die samen uit eten gaan. Hoe moet je de rekening verdelen? Het kan op drie manieren, je kan allemaal apart je eigen eten afrekenen, je kan de totale rekening delen of een van de vrienden betaalt bij toerbeurt de gehele rekening. Aan de hand van een calculatie van het totale collectieve geluksgevoel van de groep laat hij zien dat je zou moeten kiezen voor de laatste mogelijkheid.

Doordat de columns onderling weinig samenhang vertonen, hoef je in Ariely weet raad niet vooraan te beginnen, het leent zich prima voor doorbladeren en af en toe een paar hoofdstukjes lezen. Maar ondanks zijn prettige licht-ironische toon en de soms verrassende psychologische inzichten, is het minder geslaagd dan zijn vorige werk. Door de stijlkeuze van de column blijft de theoretische onderbouwing of uitleg soms logischerwijze wat onderbelicht. Hopelijk maakt Ariely weet raad sommige lezers nieuwsgierig naar theorieën of concepten uit de economische psychologie en gaan ze daardoor een van zijn andere boeken lezen. Voor diegenen die al bekend zijn met zijn werk is het een aardig tussendoortje, maar niet meer dan dat.