Recensie Een vrouw in Berlijn

Het duurde even voordat ik een verslag over dit boek kon schrijven. Ik moest het eerst laten bezinken, want ik vond het behoorlijk schokkend. Het dagboek geeft een dagelijks verslag van het leven van een jonge vrouw in Berlijn in een uiterst dramatische tijd in de geschiedenis van deze stad. Het dagboek vangt aan op 20 april 1945, het tijdstip dat men de beschietingen door de Russen al kan horen en eindigt halverwege juni 1945. De vrouw is duidelijk een intelligente vrouw, kosmopolitisch, belezen. Ze schrijft in helder en mooi proza. Ze spreekt Frans, Engels en een beetje Russisch. Ze heeft veel gereisd en in het buitenland gewoond, maar heeft om onduidelijke redenen toch verkozen om in Duitsland te blijven. Ze werkte bij een krant, hoewel je nooit te weten krijgt wat haar functie precies was. Bij de aanvang van de dagelijkse dagboekaantekeningen beschrijft ze haar angst en die van haar buren, het merendeel vrouwen - mannen zijn uiteraard een zeldzaamheid - in de schuilkelders. De reputatie van de Russen is hen al vooruit gesneld, dus men wacht in doodsangst af. Wanneer de Russen dan daadwerkelijk Berlijn hebben ingenomen, wordt de angst van de vrouwen waarheid en worden ze massaal verkracht. En dagelijks weer. Oud, jong, alle vrouwen. Niemand wordt ontzien. Ik vond het heel schokkend om me te realiseren op welke schaal dit is gebeurd, letterlijk honderdduizenden vrouwen zijn in de Russische bezettingszone verkracht. Onze dagboekschrijfster maakt na enige tijd heel rationele beslissingen hoe zij het beste kan overleven, aan eten kan komen en hoe ze het beste kan vermijden om dagelijks talloze malen verkracht te worden. Ze kiest voor de verkrachting door hoger geplaatste militairen die ze probeert zelf uit te kiezen. Ze slaagt daar redelijk goed in. Ik vermoed dat dit de reden is dat ze altijd anoniem heeft willen blijven. 65 jaar na dato kan men alleen maar begrip voor haar strategie opbrengen, maar direct na de oorlog wilde men natuurlijk geen woord horen over het leed van Duitsers. Eigen schuld, dikke bult, dat moet duidelijk zijn! En terecht, gezien het onvoorstelbare leed dat door de nazi’s werd aangericht. Maar de tijd is ook aangebroken om aandacht te besteden aan het lot van de Duitsers en niet voorbij te gaan aan de verschrikkelijke gevolgen die zij ook hebben ondervonden.

Wat mij bijzonder trof zijn haar beschrijvingen van het isolement waarin de mensen leefden. Men had er geen weet van wat er een paar straten verderop gebeurde, laat staan wat er gebeurde in het grotere verband. Het naaste stadsdeel was onbereikbaar gebied. Niemand durfde zijn directe omgeving te verlaten. Zoals onze vrouw opmerkt, had men het gevoel naar de tijd van de holbewoners te zijn teruggeworpen, geen water, licht, verwarming, radio of kranten. Eten zoeken was de voornaamste bezigheid. De mensen spraken elkaar even in het daglicht bij de waterpomp. Er was geen nieuws. Nu en dan een gerucht, zoals dat de familie Goebbels zelfmoord had gepleegd. Er was ook een hardnekkig gerucht dat Hitler er vandoor was gegaan in een onderzeeboot. Ergens in juni kan men lezen dat onze schrijfster zeer geschokt is over een bericht over de vernietigingskampen. Zelfs half juni wisten de mensen niet dat Hitler dood was, maar ze verwensten hem wel. Zelf schreef de anonieme vrouw zo nu en dan als slotzin voor de dag in haar dagboek: en dit alles hebben we aan onze Adolf te danken.
Half juni houdt het dagboek op. Zij is dan aan het werk als een van de vele vrouwen die het puin aan het ruimen zijn. Ik hoop dat het haar goed is gegaan in het nieuwe Duitsland. Waarschijnlijk wel, ze geeft blijk van grote wilskracht en uithoudingsvermogen.
Nadat ik dit boek had gelezen, heb ik me afgevraagd hoe al die vrouwen in de Russische bezettingszone, dat later de DDR werd, het hebben kunnen rijmen dat hun verkrachters volgens het nieuwe regime hun beste kameraden werden. Dit werd door het DDR regime waarschijnlijk op ingenieuze wijze omzeilt, de vrouwen met een levenslang trauma achterlatend.

Een boek dat je nooit meer vergeet!