Lezenswaardige biografie

Met Juliana. Vorstin in een mannenwereld heeft socioloog Jolande Withuis een prestatie van formaat neergezet. Dit persoonlijke portret van Juliana, met op de achtergrond de maatschappelijke veranderingen in Nederland in de twintigste eeuw, is in een bijzonder heldere stijl geschreven. Het is een wetenschappelijke biografie, voorzien van noten, literatuurlijst en bronvermelding, en tegelijkertijd is het voor een breed publiek geschreven. Het gaat over de veranderende rol van het koningschap, maar het gaat vooral over de ontwikkeling van een complexe en idealistische vrouw die haar eigen koers moest bepalen binnen de beperkingen van haar positie.

De grote verdienste van Jolande Withuis is, dat zij uit een veelheid van soms tegenstrijdige informatie, uit heel diverse bronnen afkomstig, tot een afgewogen en origineel oordeel komt over de persoon Juliana en de gang van zaken bij verschillende affaires tijdens haar koningschap. Toegang tot het Koninklijk Huisarchief kreeg Withuis niet, in tegenstelling tot Oranjehistoricus Cees Fasseur. Wel kreeg zij, bijvoorbeeld via dochters van vriendinnen van Juliana, veel bijzonder persoonlijk materiaal tot haar beschikking, zoals brieven waaruit zij kon citeren. Veel sleutelfiguren uit het leven van Juliana kon zij nog interviewen.

Als enig kind en oogappeltje van slecht bij elkaar passende ouders groeide Juliana voorspoedig maar bijna zonder leeftijdgenootjes op in de benauwende hofsfeer. Ze was extravert, vrolijk en hartelijk, maar ook wispelturig en geneigd tot driftbuien. Net als haar ouders was ze geïnteresseerd in het spirituele op een ongedefinieerde manier, en dat zou zij haar hele leven blijven. Ze verlangt naar zielsverwantschap en gedeeld idealisme, en vindt dat in vriendinnenclubs. Steeds is zij betrokken gebleven bij de emancipatie van vrouwen. Als een blok valt zij voor de dynamische en charmante Bernhard die een meer mondain leven voor ogen staat. Niet noodzakelijkerwijs samen met haar, naar later blijkt. Ontluisterende scènes uit een huwelijk; het gedrag van Bernhard jegens Juliana is nog onplezieriger dan al vermoed werd.

De beschrijving van Juliana’s zelfstandige jaren in Canada tijdens de Tweede Wereldoorlog is heel verhelderend. Zonder moeder, man en hofhouding ontwikkelde zij zich tot een zeer capabele en moderne troonopvolgster die lezingen hield en internationale contacten opbouwde, onder andere met Eleanor Roosevelt. Na de oorlog ontstond een venijnige rivaliteit met Bernhard, die haar neerbuigend afschilderde als lief huismoedertje terwijl hij de heldenrol speelde. De destijds gezaghebbende historicus De Jong ging hierin mee.

Over de Greet Hofmans-affaire doet Withuis uitvoerig verslag, zowel over de langdurige aanloop als de uiteindelijke afwikkeling. Zij komt met een verrassende maar goed onderbouwde psychologische verklaring van de vraag hoe Juliana zich zo heeft kunnen laten meeslepen door deze charismatische sekteleider. Withuis is ook duidelijk in haar oordeel over de werkzaamheden van de commissie-Beel, die Bernhards dubieuze rol in deze affaire niet aan de kaak stelde: “veeleer een witwasoperatie dan een onderzoek”. De beschrijving van Juliana’s latere koningschap geeft veel informatie over de politieke en maatschappelijke situatie in die jaren. Dit klinkt wellicht droog, maar door de vele smeuïge details blijft het verhaal toch heel goed leesbaar. Zo kunnen we genieten van een beschrijving door Van Agt hoe Juliana’s “onopgevoede” hondje Zara bij zijn beëdiging tot minister van Justitie naar zijn kuiten hapte en de gepresenteerde lekkernijen van het schaaltje snaaide.
Bij de Lockheed-affaire twintig jaar later wordt opnieuw duidelijk hoezeer Juliana Bernhard bleef beschermen. “Juliana was er goed in de nare kanten van de werkelijkheid niet te zien.  Of het nu ging om minnaressen, buitenechtelijke kinderen of smeergeld …”  

Juliana was met al haar tegenstrijdigheden een bij veel mensen zeer geliefde vorstin, een markante figuur in het Nederland van de twintigste eeuw, en met deze zeer lezenswaardige biografie doet Withuis recht aan de kwaliteiten van deze bijzondere vrouw.