Wat is waar en wat is waan?

Een exponent van Scandinavische topkwaliteit. Dat is één van de vele loftuitingen die Karin  Fossum  ten deel is gevallen. Haar kwaliteiten zijn niet onopgemerkt gebleven bij verschillende jury’s: zij heeft onder meer tweemaal de Rivertonprijs gewonnen voor de beste Noorse misdaadroman en eenmaal de Glazen Sleutel voor de beste Scandinavische misdaadroman.

In het Nederlandse taalgebied heeft zij niet zo’n grote reputatie als verschillende andere auteurs uit het hoge noorden. Dat is ten onrechte. De fluisteraar, het dertiende deel alweer met inspecteur Konrad Sejer in de hoofdrol, is een mooie gelegenheid voor degenen die haar werk niet kennen om met deze auteur kennis te maken. De trouwe fans zullen er plezier aan beleven; ook deze is weer van vertrouwde kwaliteit.

Ragna Riegel is een zonderlinge vrouw. Haar jeugd was nogal miserabel, haar vader bleek te lijden aan paranoïde schizofrenie. Op jonge leeftijd raakte zij zwanger, het resultaat van de enige vrijpartij uit haar leven. De man verbrak het contact, zij blijft, ook na de geboorte van haar zoon, bij haar ouders wonen. De opvoeding gaat haar niet goed af. Zoon Rikard Josef neemt op jonge leeftijd de benen naar Berlijn en ook hij laat, behalve een rituele jaarlijkse kerstkaart, niets meer van zich horen. Na de dood van haar ouders blijft zij alleen achter. Haar wereld bestaat uit haar eenvoudige werk in een goedkoop warenhuis en wat oppervlakkige contacten in de buurt. Het is niet veel, maar zij heeft er ogenschijnlijk genoeg aan.

Haar routines en vastigheden, zoals teldwang en welhaast obsessieve regelmaat, zijn de ankers die voor enige stabiliteit zorgen. Die blijken niet erg stevig te zijn als er ineens een dreigbrief bij de post zit. De angst neemt bezit van haar, ze lijkt last te krijgen van wanen, de appel is niet ver van de boom gevallen. Uiteindelijk pleegt zij een gruwelijke misdaad.

De fluisteraar kent een interessante opbouw. Vanaf het begin is duidelijk dat Ragna iets vreselijks heeft gedaan. Dat blijkt uit de verhoren door Konrad Sejer die stukje bij beetje meer duidelijk maken over wat zij zou hebben gedaan. Deze verhoren worden afgewisseld met hoe Ragna deze angstaanjagende fase vanuit haar perspectief heeft beleefd. Aanvankelijk is zij geloofwaardig, doch door datgene wat uit de verhoren boven water komt sluipt de twijfel binnen. Wat is waar en wat is waan? Konrad Sejer denkt het te weten:

'De werkelijkheid is niet het ergste wat een mens kan overkomen.'

Tussen deze bedrijven door komt een briefwisseling op gang tussen Ragna en haar zoon. Hij blijkt ook gevangen te zitten. Deze briefwisseling is bij momenten aangrijpend en verheldert op fraaie wijze hoe het zover heeft kunnen komen. Het completeert daarmee het beeld van de labiele hoofdpersoon.

Karin Fossum verstaat de kunst om de geestesgesteldheid van haar hoofdpersonen op sobere wijze te beschrijven. Zij doet dat met empathie, zorgvuldig de grens bewakend tussen sentimentaliteit en afstandelijkheid.

Konrad Sejer speelt, zoals wel vaker in de boeken van Fossum, een bijrol. De gesprekken tussen hem en Ragna zijn belangrijk, doch verder blijft hij buiten beeld. Een inspecteur uit het hoge noorden zonder getob, zonder gedoe met leidinggevenden, zonder allerlei afleidende fratsen, het is een verademing. Omdat hij geen hoofdrol speelt is het niet nodig om voorgaande delen te hebben gelezen, De fluisteraar kan prima als losstaand verhaal worden gelezen.

De fluisteraar is niet spannend in traditionele zin. De spanning zit in de opbouw naar de misdaad toe en daardoor helderheid te krijgen over wat er is gebeurd. Maar vooral is de vraag interessant: wat is waar en wat is waan? Een moeilijke vraag die in het geval van Ragna beantwoord lijkt te zijn.

Lijkt. Want aan het einde heeft Fossum een verrassing ingebouwd die toch weer de nodige twijfel doet rijzen. Een waardig slot van een fraai geschreven verhaal.

NB: op de achterflap staat dat het deel 14 is. Het is deel 13, dit wordt in een volgende druk hersteld. Trouwe volgers kunnen gerust zijn, ze hebben geen deel gemist.