Baas in eigen brein

Waarschijnlijk is iedereen in enige mate bekend met het verschijnsel tijdgebrek, inefficiënt en niet effectief gedrag en de stressgevoelens die daardoor kunnen ontstaan. In het boek Ontketen je brein legt de neuropsychiater Theo Compernolle uit wat de oorzaken daarvan zijn en aan welke mogelijkheden tot afleiding de mens wordt blootgesteld en de ongewenste gevolgen die dat heeft op aandacht en effectiviteit.

Het boek begint met twee vragenlijsten. Aan de hand van de antwoorden kan de lezer zelf beoordelen hoe urgent het is om dit werk te lezen als het doel is om effectiever te presteren met je brein. Vervolgens kan deze beoordelen of er een kans van slagen is om het gedrag te veranderen teneinde dat doel te bereiken.

Ontketen je brein bestaat uit drie delen. In het eerste deel gaat de auteur in op het menselijk brein en noemt daarin een aantal interessante feiten over de werking van onze hersenen. Vervolgens legt hij uit dat het brein uit drie onderdelen bestaat. Het reflexbrein stuurt de routines en is in hoge mate in staat om snel te reageren op prikkels en veranderende omstandigheden. Daarnaast is er het reflecterende brein. Dat is langzamer, zorgt voor perspectief, is gericht op planning en analyse en op het oplossen van problemen. Het derde onderdeel is het archiverende brein dat zich bezighoudt met het verwerken van indrukken en kennis, daaraan een plaats geeft en weggooit wat niet relevant is.

Aan de ene kant zijn deze drie onderdelen elkaars concurrenten omdat zij een constante strijd leveren om te worden benut ten koste van de andere delen. Aan de andere kant hebben de drie onderdelen elkaar nodig en zou er een zeker evenwicht moeten zijn teneinde het optimale rendement te halen uit je brein. Compernolle illustreert dat met een voorbeeld: twee houthakkers zijn een dag aan het werk. Nummer een gaat de hele dag stug door, nummer twee pauzeert geregeld. Aan het eind van de dag blijkt dat nummer twee toch het meeste werk heeft verzet. Hoe dat kan? Nummer een heeft alleen zijn reflexbrein gebruikt en is zonder nadenken stug doorgegaan, terwijl nummer twee in de pauzes zijn bijl heeft gescherpt en daardoor effectiever heeft gewerkt. Het scherpen van de bijl is illustratief voor het belang van de werking van het reflecterende en archiverende brein.

In het tweede deel laat de auteur zien dat de mens steeds minder in staat is om zijn brein optimaal te gebruiken. Door de vele mogelijkheden tot afleiding en verstrooiing wordt het de mens steeds moeilijker gemaakt zich te richten op optimaal presteren op de langere termijn. Beruchte afleiders zijn de mobiele telefoon, inkomende mail en internet.

Een andere factor die daarbij een rol speelt is dat geen enkel persoon geschikt is om te multitasken. De auteur verwijst daarbij naar een overweldigende hoeveelheid onderzoeken die deze stelling ondersteunen, maar geeft daarbij ook eenvoudige voorbeelden. Wie zou willen worden geopereerd door een chirurg die tijdens de operatie frequent zijn mail checkt? Hoeveel kleiner wordt de kans dat een voetballer een strafschop benut als die met zijn smartphone bezig is? Trek deze voorbeelden door naar het dagelijkse werk of het verkeer en het wordt duidelijk dat afleiding funest is. Dit deel van het boek is een hartstochtelijk en onderbouwd pleidooi voor singletasking en slow thinking.

In het slotdeel geeft de auteur praktische tips om weerstand te bieden aan de vele verlokkingen en mogelijkheden tot afleiding. Dit deel is voornamelijk gericht op de werkende mens, doch is ook voor anderen uitstekend toepasbaar.

Het is een prettig leesbaar boek waarin de auteur ruime aandacht geeft aan de wetenschappelijke onderbouwing en simpele en rake voorbeelden geeft die zijn stellingen op een eenvoudige en pakkende wijze illustreren. Kleine, doch niet onoverkomelijke, nadelen zijn de soms te gelijkhebberige toon en het te vaak gebruiken van dezelfde voorbeelden.

Zoals de auteur terecht stelt: niemand kan worden verplicht zijn brein optimaal te benutten. Doch niemand kan na lezing van dit boek beweren dat de kennis daartoe ontbreekt, noch dat duidelijk is gemaakt welke middelen er zijn om dat doel te bereiken.