Intrigerende roman over de Boerenoorlog - en Epi genetica

Onder de Vlinderboom vertelt het verhaal van Iris in Nederland anno 2002 en dat van Clara tijdens de Tweede Boerenoorlog in het Zuid-Afrika van 1900. Iris geeft les aan de universiteit in Epi genetica, de wetenschap die de gevolgen bestudeerd van zwangerschappen ten tijde van zware ontberingen op de navolgende generaties. Het principe van Epi genetica stelt dat het DNA van de nog ongeboren vrucht als het ware beschadigd kan raken en deze beschadigingen worden doorgegeven aan zowel het nog te geboren kind, als aan de kinderen van de generatie erna. Met de nodige gezondheidsproblemen als gevolg, zoals hart- en vaatproblemen, diabetes, maar ook mentale problemen zoals depressies. We weten pas een aantal decennia dat het gebruik van tabak, alcohol en drugs of ondervoeding niet echt bevorderlijk is voor de gezondheid van het ongeboren kind; dat het ook nog nadelig kan zijn van de daaropvolgende generaties, is vrij nieuw.

Het verhaal wisselt zich af, zowel in tijd, het perspectief van de twee vrouwen, en locatie. Iris werkt in de eerste instantie aan een project rond kinderen die werden geboren vlak na de Hongerwinter van 1945, maar vanwege haar familieconnecties in Zuid-Afrika ontdekt zij dat er veel parallellen zijn met de nazaten van vrouwen die zwanger waren tijdens de Tweede Boerenoorlog (1899-1902). Ook heeft het land een sterke aantrekkingskracht op haar, en wanneer zij Zuid-Afrika voor het eerst sinds haar kindertijd weer bezoekt, voelt zij zich er opvallend thuis.

Langzaamaan ontdekt de lezer wat het verband is tussen Iris en Clara, en wat er tijdens de Boerenoorlog is gebeurd wat zelfs op Iris, na drie generaties, nog steeds zijn invloed heeft. Maar Vijverberg gaat nog een stap verder en suggereert dat Epi genetica mogelijk ook onze herinneringen raakt, dat sommige dingen die wij denken te weten en voelen die geen grondslag kunnen hebben tijdens onze eigen leven, mogelijk worden overgedragen van generatie op generatie. Misschien kennen we dat als déjà vu?

Het is een vrij nieuwe wetenschap, en bovendien complexe materie die lastig is om uit te leggen aan de niet ingewijde. Toch probeert Vijverberg dit, en wel in een historische roman die zich in twee verschillende tijdzones afspeelt. Dat is zonder meer ambitieus.

Eerder las ik Pauline Vijverbergs Het Suikervogeltje, wat heel zintuigelijk is geschreven. Onder de Vlinderboom is dat veel minder. Ze schrijft beeldend en in scenes, alhoewel er (vooral in het geval van Iris) soms een overdaad is van onnodige zinnen die alledaagse handelingen tot in detail beschrijven, zonder dat die iets aan het verhaal toevoegen. Bij het beschrijven van de onmenselijke omstandigheden in het concentratiekamp waarin Clara en haar familie zich bevinden, ligt het er af en toe iets te dik bovenop: Less is more, oftewel: de kunst van het weglaten.

Toch intrigeert het. Vijverberg heeft zich goed verdiept in de geschiedenis van de Tweede Boerenoorlog die zich afspeelde in het Zuid-Afrika van rond de vorige eeuwwisseling, en in de gruwelen van de concentratiekampen die door de Britten in het leven werden geroepen om de rebellerende Afrikaner bevolking klein te krijgen. Ook moet ze zich aardig hebben verdiept in de nieuwe wetenschap van Epi genetica. Het hele concept heeft ze op een boeiende manier in deze verder vrij romantische roman neergezet.