Analyse en oordeel van 'Het Gym'

Het verhaal draait om Sandra Spalburg, een 12-jarig meisje van Surinaamse komaf. Ze woont samen met haar moeder en zusje in ‘de wijk’. Zo wordt de achterstandswijk genoemd waar hoge, troosteloze flats het straatbeeld domineren. Sandra slijt de dagen met haar vriendinnen Tanya en Chantal. Maar Sandra staat op het punt een waardevol pad in te slaan. Als enige uit haar buurt gaat ze naar het gymnasium. De school ligt niet in ‘de wijk’, maar in ‘het dorp’, de betere buurt. Sandra heeft zich altijd staande weten te houden in haar eigen buurt. Lukt het haar ook om zich staande te houden tussen de kakkers uit de villawijken ?

Samenvatting

Sandra is het buitenbeentje van de wijk. Als enige gaat ze naar het gymnasium. Met een moeder die het liefst niets doet en een vader die geen interesse in haar toont, lijkt het haast onmogelijk om de stap naar het gymnasium te maken. Terwijl haar vriendinnetjes uit de wijk zich al op 12- of 13-jarige bezighouden met seks en school niet als een prio zien, gaat Sandra alleen, en gevoelsmatig als buitenstaander, de stap maken naar de andere kant van de stad. Op het gymnasium komt ze terecht in een klas met kakkers; kinderen die aan hockey doen en waar een hoog welstandsniveau normaal is. Dit zorgt voor grote contrasten; Sandra ziet al snel in dat de verschillen met haar leefomgeving dusdanig anders zijn dat schaamte de boventoon voert. Ze nodigt geen vriendinnetjes uit bij haar thuis en probeert haar ‘thuis’ op afstand te houden van de klas. Verliefd wordt ze op Dirk-Jan, maar door schaamte komt deze liefde moeizaam van de grond. Sandra voelt zich anders op school en krijgt helaas te maken met racisme. Klasgenoot Bart Willink daagt haar uit met vervelende opmerkingen die steeds een stapje verder gaan. Uiteindelijk zal ze de confrontatie aan moeten gaan. Tijdens een les aardrijkskunde bereikt deze situatie een kookpunt.


Personages

Zoals gezegd draait het verhaal om Sandra Spalburg. Zij is het enige uitgewerkte karakter, het zogenaamde round character, in het verhaal. Toch wil ik het een light versie noemen van een uitgewerkt karakter. Vooral door de omschrijvingen van haar omgeving kom je wel het een en ander te weten over Sandra. Ondanks dat ze in een harde omgeving woont, ‘de wijk’, komt ze bedachtzaam over . Ze lijkt zich als een soort kameleon te kunnen bewegen tussen verschillende werelden, iets wat gaandeweg het boek steeds duidelijker wordt. Stereotiepe uitspraken van andere personages over haar komaf weet ze gecontroleerd naast zich neer te leggen.

‘Ik weet zeker dat jij goed kan dansen,’ zei ze. ‘Dat kunnen jullie toch allemaal?’ (blz 122).

Mirte, een ‘kakker’ uit haar klas, denkt dat alle Surinamers goed kunnen dansen. En zo komen er meer voorbeelden voorbij waarin de stereotiepe gedachten bevestigd worden. Naast Mirte is er ook Renske, Nienke en Jojanneke. Allemaal rijkeluismeisjes uit de klas van Sandra die in het boek niet verder worden uitgewerkt, los van het feit dat je weet dat ze aan hockey doen en graag Oilily dragen. Het zijn flat characters in het verhaal. Het mooie is dat deze meisjes Sandra niet buitensluiten. Ze wordt juist snel geaccepteerd in de groep, ondanks dat ze anders is.
En zo zijn er meer. Haar moeder wordt niet verder beschreven dan een lui mens dat eigenlijk altijd thuis is. Haar vader is een lapzwans die eigenlijk niet echt in beeld is. Hij komt af en toe langs om te rotzooien met Sandra’s moeder.

Als laatste zijn daar nog Dirk-Jan en Bart Willink. Dirk-Jan is de jongen uit haar klas die verliefd wordt op Sandra. Het lijkt wederzijds te zijn, maar een groot gevoel van schaamte legt Sandra een hoop beperkingen op. Ze schaamt zich voor haar leven en wil dit op haar middelbare school niet delen met haar klasgenootjes. Af en toe lijkt de liefde tussen Dirk-Jan en Sandra te ontluikenen, maar echt van de grond komt het niet. Bart Willink is de gemenerik in de klas. Vanwege zijn racistische opvattingen krijgt Sandra het nog wel moeilijk met hem.

Het vermelden waard is de rol van leraar Nederlands Vunderink. Vunderink ziet in Sandra schrijverstalent na het maken van een opstel. Thuis hoeft ze er niet mee aan te komen, want spijtig genoeg interesseert het haar moeder geen ene reet.


Tijd

Het verhaal kent een duidelijk chronologisch verloop. Het begint aan het einde van het schooljaar in groep 8 en eindigt met de start van de zomervakantie na het brugjaar op het gymnasium. Hoewel niet duidelijk vermeld, lijkt het verhaal zich af te spelen rond 1990. Dit is de zogenaamde historische tijd. Dit valt onder andere op te maken uit het feit dat bepaalde genoemde artiesten in het boek rond dat tijdperk populair waren, zoals George Michael en Salt-n-Pepa.

Het verhaal start ab ovo. Dat wil zeggen dat we ook echt bij het begin van de handelingen starten in het verhaal. We gaan nergens terug of vooruit in de tijd. We spreken hier van een chronologisch-successieve presentatiewijze van het verhaal; sujet (de volgorde van handelingen zoals die in het verhaal gepresenteerd worden) en fabel (de chronologische loop van de handelingen ‘zoals het gebeurt zou moeten zijn’) lopen parallel aan elkaar.

Zoals gezegd zijn er geen flashbacks of flashforwards. Het verhaal kent een simpele vertelvorm die eenvoudig te duiden is tijdens het lezen. Dit zal ongetwijfeld een keuze van de schrijfster zijn geweest met betrekking tot de doelgroep van het boek.


Vertelwijze

Het verhaal kent een personale vertelwijze in een meervoudige vorm. De gedachten van verschillende personages komen aan bod in het verhaal. Zo is daar Chantal, het vriendinnetje uit de wijk van Sandra die mijmert over haar kermisvriendje. De moeder van Sandra die vanuit haar armoedige situatie weinig begrip kan opbrengen voor puberale ontwikkeling van haar dochter waarin een bepaalde status toch belangrijk is. Als hoofdpersonage steekt Sandra hier natuurlijk bovenuit, de focalisatie ligt dan ook bij haar. We bekijken het verhaal vanuit haar perspectief. Een voorbeeld :

‘De deur van de bus ging zuchtend open. Nog voor ze een stap binnen zetten, sloeg de vislucht hun in het gezicht. Nee hé, dacht Sandra. Niet weer die Turken.’ (blz 29).


Motieven

Een belangrijk abstract motief in het boek is ‘de eerste keer’; de eerste keer verliefd worden, de eerste keer zoenen, voor de eerste keer naar de middelbare school, voor de eerste keer écht geconfronteerd worden met de sociale verschillen in het leven en helaas ook voor de eerste keer geconfronteerd worden met racisme.

De schaamte die Sandra ervaart over haar leven komt regelmatig terug in het verhaal. Vanwege deze regelmatigheid is het absoluut als een motief te bestempelen. Sandra houdt haar leven in de wijk op afstand voor haar klasgenootjes. Ze voelt zich ongemakkelijk wanneer ze met haar klasgenootjes vriendinnetjes uit de wijk treft. De schaamte die ze voelt kent een absoluut dieptepunt wanneer ze de jongen waar ze verliefd op is aan de kant zet. Het is een contrast. Verliefd zijn en toch iemand van je afduwen, alleen doordat ze hem niet wil toelaten in haar leven.

Persoonlijk vind ik het mooi dat de schrijfster de band Salt-n-Pepa regelmatig voorbij laat komen in het boek. Salt-n-Pepa is voor mij een duidelijk motief in dit boek; enerzijds typeert dit de verbondenheid, want zout en peper horen bij elkaar. Aan de andere kant typeert het ook een contrast; zout en peper zijn immers verschillend. Voor mij staat dit synoniem voor de multiculturele samenleving. We hebben elkaar allemaal nodig en kunnen in grote mate prima met elkaar overweg. Toch wordt immers ook af en toe pijnlijk duidelijk dat we verschillend zijn. Ik verwijs hierbij naar het grote contrast tussen de 2 milieus waar Sandra zich in begeeft. Enerzijds haar eigen sociale leven in de achterstandswijk. Anderzijds haar sociale leven op school, tussen de rijkeluiskinderen.
Dit contrast wordt in het boek regelmatig geduid door de schrijfster. Zo is daar het moment waarop Sandra zich afvraagt waarom een groot aantal kinderen in haar klas na de voorjaarsvakantie bruin zijn in het gezicht met witte kringen om de ogen. Allemaal door de skibrillen die gedragen zijn tijdens de wintersport. Sandra heeft echt geen idee. Dit leidt tot lachwekkende taferelen in de klas, maar het legt ook het feit bloot dat dit niet Sandra’s wereld is.

‘Die ringen,’ legde Sandra uit, ‘om hun ogen. Kijk dan. Renske heeft het, en Dirk Jan, en Bas Fortuyn.’ Nienke keek naar de kinderen die Sandra aanwees, en barstte toen in lachen uit. (blz 205)

Het thema in dit boek is de multiculturele samenleving en de onderlinge verschillen. Die verschillen zijn soms zo groot dat men met verbazing kennis neemt van elkaars leven. De schrijfster weet dit op een rake manier uit te werken in dit boek.


Waardeoordeel

De thematiek wordt in het boek niet zwaar aangesneden. De auteur houdt het over het algemeen luchtig. Toch blijf je een naar gevoel houden na het lezen van het laatste hoofdstuk. Een pijnlijk moment van racisme en hoe Sandra zich hier tegen moet wapenen. Racisme is er en ze zal er mee moeten leren omgaan.

Toch heeft de auteur er ook een hoop humor ingehouden. Samen met de belevingswereld van pubers, is dit boek een aanrader voor de doelgroep 13-16 jaar. Ik vrees dat het boek te licht en simpel is voor oudere kinderen. De auteur schrijft in korte, simpele zinnen. Personages worden nauwelijks uitgediept, op Sandra na. Toch is haar stijl aantrekkelijk voor de doelgroep. Ze kunnen zich verplaatsen in een leeftijdsgenoot. En ze kunnen ervaren dat er grote verschillen bestaan tussen verschillende pubers en hun achtergronden. Ook bij hun in de klas.

De auteur snijdt normen en waarden aan met het discriminerende gedrag van Bart Willink. Bij de lezer roept dit ongetwijfeld gevoelens op; de auteur legt het pijnlijke gedrag feilloos vast op papier. De belevingswereld van pubers in grote contrasten; het zet je aan het nadenken. Het is de samenleving waar ook wij deel van uit maken. De conclusie die ik trok na het lezen van het boek is dat kleur uitmaakt. Je komaf is belangrijk. Gelijke kansen zijn er in sommige gevallen helaas niet.