Leest als een musical

Wie bij het horen van de naam Lehman Brothers meteen terugdenkt aan de bank die met haar faillissement in 2008 de aanleiding gaf tot een wereldwijde financiële crisis, zit meteen op het juiste spoor. Met de familie Lehman heeft deze holding al sinds 1969 niets meer te maken maar de familie, die de bank in 1850 oprichtte, is wel degelijk het onderwerp van dit boek. Het boek vangt aan met de komst van Heyum Lehmann in Amerika. Het is dan 1844 en de immigratiedienst noteert zijn naam als Henry Lehman. Voorzichtig opent deze hardwerkende Duitse Jood een eerste winkeltje in Alabama. Door zijn neus voor zaken gaat het hem al snel voor de wind. Enkele jaren later komen ook zijn broers Emanuel en Mayer over en daarmee is Lehman Brothers geboren. Gedurende vier generaties staan ze als investeerders mee aan de wieg van het hedendaagse Amerika, tot de laatste naamdrager sterft en de bank in andere handen terechtkomt.

Stefano Massini (1975) schreef het verhaal van de Lehmans als een trilogie voor toneel. Na de val van de bank kreeg hij het idee ervoor en werkte er vervolgens drie jaar lang aan. Het stuk werd een internationaal succes en was afgelopen zomer voor het eerst ook in Londen te zien. Gemotiveerd door dit succes bewerkte de auteur het stuk daarna zelf tot een boek. Er is iets met de Lehmans werd door Els van der Pluijm vertaald en haalt de kaap van de 800 bladzijden net niet.

De bijzondere bladspiegel van dit boek leidt tot een aparte leeservaring. Het lijkt of men een musical leest. Massini breekt zinnen op de meest willekeurige plaatsen af om er op een volgende regel mee verder te gaan. Dit creëert de illusie van een lied. Het tempo wordt bepaald door hoe vaak een zin gesplitst wordt. Daarnaast tovert Massini regelmatig een nieuwe truc uit zijn mouw om de musical levend en afwisselend te houden. Twee kolommen, met links de tekst van het boek en rechts een echte liedjestekst, suggereert achtergrondmuziek. Aflopende getallen voor de regels imiteren een aftellende klok. Herhaling van woorden of zinnen geeft de tekst een gezongen ritme mee. Massini weet zelfs meerstemmigheid in de tekst te brengen. Apart, eventjes wennen eerst, maar lang duurt het niet voor de lezer door het verhaal gegrepen wordt.

Massini schrijft alleen over de bankiers van de familie, maar portretteert ze niet als kille zakenlui voor wie geld verdienen het enige doel is. De Lehmans verrijkten zich wel degelijk aan het snel groeiende kapitalisme en geld verdienen was echt wel een doel, maar Massini kijkt liever in de ziel van de twijfelaar, of volgt diegene die ‘s nachts wakker ligt van dingen, of diegene die liever met kunst of paarden bezig is. Voor wie niet in de bank stapt, heeft de schrijver zelden aandacht. Voor de vrouwen al helemaal niet, overeenkomstig de realiteit in deze streng Joodse familie en de tijdsgeest. Massini valt dit niet te verwijten, hij is slechts de boodschapper. Maar een overtuigende. Hij kluistert de lezer aan zich en slaagt er opmerkelijk goed in de bankiers menselijk en sympathiek, te maken. Een bijzonder knappe prestatie is dat.

"Op twee houten bankjes
zitten de twee gebroeders Lehman
nu
tegen de muur,
wachten,
groeten,
bedanken.

De deur gaat dicht,
dan weer open: nog iemand.
Hij [Henry] is de eerste Lehman die hier in Amerika sterft.
Hij krijgt een graf van natuursteen
met uitgehakte Engelse, Duitse en Hebreeuwse letters.
Dat zal wat kosten, maar wie kan dat iets schelen.
Vier, vijf wagens ruw katoen?

‘Al waren het er vijftig!’
zegt een van de twee.
‘Al waren het er vijftig!’
echoot de ander.
In donker pak.
Een hoed op
‘Al waren het er vijftig!’
‘Al waren het er vijftig!’
De deur gaat dicht,
dan weer open: nog iemand.
‘Al waren het er vijftig!’
‘Al waren het er vijftig!’"