Virtuoos spel met de lezer

‘Hemel en afscheid’ van de Groningse auteur Karel ten Haaf is met zijn 128 pagina’s min of meer een korte roman, een ‘romance’ zegt de auteur zelf. Min of meer, want het boek bevat naast die 'romance' zelf ook de volledige poëzieproductie van Ten Haaf uit de periode 2012-2015. Deze gedichten zijn, onder de titel 'Handboek ouderenseks', merendeels geïntegreerd in het verhaal. Logisch verweven in de romance zit ook veel informatie over het eerdere werk van Ten Haaf en over de projecten die hij nu onder handen heeft: hoofdpersoon Karel vertelt over zijn werk en zijn opvattingen over literatuur aan de jonge dichteres die hij het hof maakt.

Het basisverhaal van ‘Hemel en afscheid’ is eenvoudig. Punkdichter Karel, de vijftig gepasseerd, ontmoet op poëzieavonden een jonge dichteres die, mooi en slim als zij is, sterk zijn erotische belangstelling wekt. Eigenlijk is dat wel raar, want Karel valt op rijpere vrouwen. En bovendien: wat moet zo’n jong ding met zo’n oude vent? Maar als ze zegt ‘Ik had met jou wel een keer naar bed gewild’ (de openingszin van het boek), is het hek van de dam. Karel raakt steeds meer geobsedeerd door het idee voor één keer zijn leeftijd te vergeten en eenmalig seks te hebben met dit meisje. ‘Hij is niet verliefd op haar, maar verlust’, zei de auteur in een radio-interview. Naarmate het verhaal vordert, weet de lezer wel beter, en de jonge dichteres ook. Zelfs als zij bekent ‘een hockeymeisje’ te zijn, knapt Karel niet af. Probleem is nog wel dat hij zijn verloofde geen pijn wil doen. De affaire moet dus geheim blijven.

Hoofdpersoon Karel heeft niet alleen de naam en de leeftijd van Karel ten Haaf, hij heeft ook dezelfde boeken geschreven, dezelfde boezemvriendschap met dichter/schrijver Daniël Dee, dezelfde verloofde, dezelfde uitgever. Kortom: de hoofdpersoon ìs blijkbaar Karel ten Haaf. Zou er dan ook echt zo’n jonge dichteres in het spel zijn geweest? Hoofdpersoon Karel heeft haar beloofd dat niemand haar in het verhaal zal kunnen herkennen, maar het blijkt toch vrij makkelijk te achterhalen wie hier bedoeld wordt. Net als de lezer trots op zichzelf het raadsel heeft opgelost, gooit Karel alles overhoop. Het verhaal is verzonnen. Maar hij zegt dat in een gesprek met zijn verloofde, dus hoe betrouwbaar is dat?

Karel ten Haaf speelt graag met de lezer. Wat is waar gebeurd, wat is fantasie? Voor zijn virtuoze spel benut hij ieder onderdeel van het boek. Neem het omslag, dat door Facebook voor advertentiedoeleinden verboden werd. ‘Had ik maar een naaktfoto van haar. Misschien mailt ze me er één na eerste lezing: zij ten voeten uit in volle glorie met in de hand het typoscript van dit boek’, verzucht Karel tegen het einde van het boek. Het omslag suggereert dat die wens is verhoord en tegelijkertijd dus dat het verhaal echt is gebeurd. Het colofon versterkt die suggestie nog: ‘Foto voorplat: Fanmail (18 oktober 2015)’.

Ook met de structuur van zijn korte roman daagt Ten Haaf de lezer uit. Het boek bevat binnen het basisverhaal gesprekken over ‘liefde, lust en literatuur’, e-mails, sms’jes en gedichten. Een schijnbare ratjetoe, maar niets is minder waar. Als het gaat om de constructie van zijn romans, is Ten Haaf een kind van Multatuli. Over diens ‘Max Havelaar’ werd decennialang gezegd dat het een rommeltje was. Pas in de jaren zestig van de vorige eeuw liet een baanbrekend proefschrift zien hoe geraffineerd het boek in elkaar stak en hoe alles erop gericht was het effect op de lezer te versterken.

Vernieuwend proza wil nogal eens onleesbaar zijn. Bij ‘Hemel en afscheid’ is daarvan geen sprake. Ten Haaf is namelijk ook een verteller pur sang met een sterke schrijfstijl. Het verlangen naar de jonge dichteres spat van de pagina’s. Taboes kent hij daarbij niet. Dat maakt ‘Hemel en afscheid’ een spannende en opwindende roman, die elders 'nu al het beste boek van 2016' werd genoemd. Dat zou best weleens kunnen gaan kloppen.