Vorige week zondag ben ik naar een concertlezing van Jan Brokken geweest in het Odeon in Zwolle.
Hier vertelde Jan Brokken gedeeltes uit zijn boeken In het huis van de dichter, Baltische zielen, De kozakkentuin en De gloed van Sint-Petersburg. Dit werd afgewisseld met muziekstukken gespeeld door het Berlage saxophone quartet.

De zaal zat bijna vol, met een heel verschillend gezelschap, maar over het algemeen lag de leeftijd aardig hoog. Tijdens het programma bleek al snel dat het publiek in twee categorieën te verdelen was: zij die voor de muziek kwamen (deze concertlezing viel onder klassiek op zondag) en zij die voor Jan Brokken kwamen. Ik beken: ik behoorde tot de laatste groep, een saxofoon kwartet daar had ik mijn twijfels bij, zou ik dat kunnen waarderen?

Om maar meteen het antwoord te geven: het was best heftig! Maar tegelijkertijd ook erg goed gedaan. Vooral het derde muziekstuk, dat van Dmitri Sjostakovitsj was indrukwekkend, temeer omdat Brokken vooraf uitleg gaf over wat we zouden gaan horen…
Sjostakovitsj heeft tijden in angst geleefd om opgepakt te worden en op transport naar Siberië gezet te worden, deze angst hoor je in zijn muziek terug. En dat klopt. Verder deed dit muziekstuk mij denken aan de Russische films van Tarkovsky die ik onlangs zag, de muziek paste heel goed bij de beelden uit die films, dezelfde intensiteit.

Beluister hier Strijkkwartet nr 8. (dit muziekstuk werd voor de concertlezing uitgevoerd door het saxofoonkwartet): link

En dan waar ik echt voor kwam…ik wou Jan Brokken over zijn boeken horen vertellen.
Onlangs las ik nog De rechtvaardigen en enkele jaren geleden las ik De kozakkentuin, beide boeken maakten indruk en vond ik zeer boeiend om te lezen.
Het verhaal dat Brokken nu vertelde was dat ook absoluut! Ik hing in ieder geval aan zijn lippen om maar niets te missen.

Brokken vertelde uitgebreid over zijn vriendschap met de musicus Youri Egorov, een grote Russische pianist die zijn land ontvlucht was en in Amsterdam terecht gekomen was.
Youri voelde zich in zijn eigen land te zeer beperkt doordat voor vrijwel iedere burger werd uitgemaakt welke boeken wel en welke niet mochten worden geschreven en gelezen, welke beeldende kunst mocht worden gemaakt en bekeken en welke muziek mocht worden gespeeld en beluisterd. Daarbij kwam nog dat Youri homoseksueel was, iets waarop een jarenlange straf stond.
De voortdurende angst om opgepakt te worden deden hem besluiten om niet meer terug te keren na een concert in Italië in 1976.
Vervolgens leest Brokken enkele dagboekfragmenten voor van Youri geschreven over zijn wekenlange verblijf in een isoleercel in een Italiaans asielzoekerskamp, waar hij terecht kwam nadat hij asiel aangevraagd had omdat hij niet wou terugkeren naar Rusland.
Hoewel Youri genoot van de vrijheid in Nederland om te zijn wie hij was bleef hij zich ook hier een vreemde voelen, hij voelde zich nergens echt thuis.

Het verhaal van de vriendschap tussen Jan Brokken en de musicus Youri Egorov staat beschreven in het boek In het huis van de dichter.

De angst om opgepakt te worden en opgesloten te worden in een strafkamp in Siberië kwam aan bod bij wat Brokken vertelde over Youri maar ook bij zijn uitleg over het muziekstuk van Sjostakovitsj, en dit leidde ertoe dat Brokken een andere schrijver ter sprake bracht: Dostosjevski, deze schreef het meer dan indrukwekkende boek Aantekeningen uit het dodenhuis over zijn verblijf in een Siberische strafkolonie. Hij vertelt hierin de verhalen van zichzelf en zijn lotgenoten in het kamp, over de zware criminelen waarmee hij daar zit, over de rangen en standen binnen het kamp, maar vooral over de manier waarop hij zich staande wist te houden.
Ik heb het boek gelezen met Tea en Roosje en was destijds ook zeer onder de indruk. (link)
Brokken benoemde dat dit boek nu nog altijd relevant is en herkenbaar is voor mensen die niet in vrijheid kunnen leven, de manier waarop Dostojevski zijn tijd in de strafkolonie wist te doorstaan dient als voorbeeld voor vele gevangenen.

Met Dostojevski was er al snel een link gelegd naar het boek De kozakkentuin waarin Brokken schrijft over de bijzondere vriendschap tussen Dostojevski en Alexander von Wrangel.
Dit verhaal begint in 1849 in Sint-Petersburg wanneer Alexander von Wrangel Dostojevski voor het eerst ziet.  Een uiterst dramatisch moment. Alexander zit nog op school als hij een groep arrestanten op weg naar het vuurpeleton voorbij ziet komen. Onder hen Dostojevski, toen al een schrijver wiens werk Alexander bewonderde. Dostjevski ontloopt de zwaarste straf, maar krijgt jaren dwangarbeid in Siberië opgelegd. Alexander wordt later benoemd tot officier van justitie in Semipalatinsk, een stadje in het zuidwesten van Siberië. Daar ontmoet hij Dostosjevski die dan net is vrijgekomen uit het strafkamp. Tussen Alexander en de twaalf jaar oudere Fjodor ontstaat een hechte vriendschap.

Het hele verhaal over de vriendschap tussen Dostojevski en von Wrangel is te lezen in De kozakkentuin (dit is overigens de naam van de datsja waar ze samen vele zomers doorbrachten)

Alexander von Wrangel komt al eerder ter sprake in het boek Baltische zielen van Brokken, en op deze manier is er heel gemakkelijk een eenvoudige overgang te maken van het ene naar het andere boek geschreven door Brokken. Hij vertelt vrijwel zonder op zijn aantekeningen te kijken en brengt het verhaal met veel gevoel. Brokken is zonder twijfel een rasechte verteller, hij weet zijn publiek van begin tot eind te boeien.
Daarom zou ik iedereen die ook maar een beetje geïnteresseerd is in de rijke Russische historie, of die simpelweg van een goed verhaal houdt ook absoluut aanraden om eens naar Jan Brokken te gaan luisteren. Een echte aanrader! Of je zijn boeken nu wel of niet gelezen hebt…

Zie hier waar en wanneer je Jan Brokken kunt horen vertellen: link