Het leven in de DDR, het spreekt tot de verbeelding. Hoe was het om te leven in een socialistische regime, een staat die brave burgers nodig had om te werken en zo het land gaande te houden. Maar wat als je het er niet mee eens was, wat als je andere ideeën had, hoe was het leven dan?

Het boek Alleen de vogels vliegen van Anja Baumheier lijkt antwoord te geven op die vragen. In haar roman kijken we mee in het leven van Johannes en Elisabeth en hun kinderen, zowel tijdens de DDR periode, als na de val van de muur.

Vijftien lezers waren enthousiast geworden door de korte samenvatting, hadden zich ingeschreven voor deze leesclub en waren ingeloot. Alle boeken (op een na) kwamen al snel binnen met de post. De lees- en discussieplanning werd gemaakt en we konden beginnen.

De leesclub

Het lezen van het boek ging bij alle lezers vlot en de vragen stonden al vroeg online, zodat na het lezen het beantwoorden gelijk kon beginnen. Handig, want zo was alles nog vers in het geheugen en was er, nadat de vragen om de dag online werden gezet, voldoende ruimte om met elkaar te discussiëren. Aan bod kwamen de cover en de titel, de personages, de schrijfwijze, geschiedenis, opbouw van het verhaal, thema’s en de leugens waar het in boek om draait.

De cover en de titel

Het boek heeft op de cover een aquarel met vliegende vogels in de kleuren wit, zwart, blauw en groen. De titel (in het blauw) doet gelijk denken aan het lied van de Nederlandse band Het klein orkest.
We bespreken in hoeverre de cover en de titel passen bij het boek en nemen ook de oorspronkelijke titel (Kranichland/Kraanvogelland) mee als vergelijking.

De cover

Door de kleuren doet het boek luchtig aan, terwijl het boek toch behoorlijk zware thema’s beschrijft en dat zorgt volgens enkele lezers voor een vertekend beeld. Maar de vliegende vogels die kunnen gaan waar ze willen, zijn wel goed gekozen.

Lindat: Ik vind de cover bij het boek passen, vooral in combinatie met de titel! De cover alleen doet je niet denken aan de scheiding van Duitsland, met de titel erbij leg je deze link wel!
Binta:  De cover vind ik wel bij het boek passen, de trek van de vogels. Misschien niet dan zozeer de lichte kleuren omdat het nogal een somber boek is op bepaalde momenten.
Margreeth: De zachte kleuren passen niet bij de harde werkelijkheid, maar misschien is het verhullende juist ook wel passend bij de DDR.

De titel

Over de titel zijn de lezers het eens, die is goed gekozen, zeker voor hen die het lied Over de muur kennen. De oorspronkelijke titel Kranichland/Kraanvogelland is veel moeilijker te plaatsen

TheOnlyMrsJo: Deze titel dekt wat mij betreft de lading. Ik vermoed dat de meeste Nederlandse lezers onmiddellijk aan het liedje van Klein Orkest moeten denken en dan weet je dus meteen ook waar het boek over zal gaan of in ieder geval tegen welke achtergrond.
Marij. De titel is prachtig gekozen, het zijn alleen de vogels die ongehinderd van Oost naar West en van West naar Oost kunnen vliegen. Zij hebben de vrijheid, die Marlene en zo velen met haar niet hadden.
Ineke: De titel vindt ik van de vertaling beter dan de titel van het oorspronkelijke boek. Oorspronkelijk zou het Kraanvogelland heten. Een merkwaardige titel, want maar twee keer komen de kraanvogels aan de orde. Deze vogels staan bekend als geluksvogel. Niets is minder waar. Het boek is een opeenstapeling van geheimen en schetst het ongeluk van een gezin in een tijd van onderdrukking en staatsbemoeienis.

Personages

Het valt de leesclubdeelnemers op dat er erg veel personages voorkomen in het boek, wat ten koste gaat van de uitwerking. De personages blijven daardoor wat op afstand en weten de lezer niet te raken. We hebben het daarna in de discussie over de keuzes die de personages maken. De gemaakte keuzes zijn niet altijd te begrijpen, maar wanneer je het plaatst in de tijd lijken andere opties niet mogelijk of een nog slechtere keuze.
Ook kozen we voor het meest en minst populaire personage waarbij Anton en Anna er goed van af kwamen, maar Tom en Kolja op de minste sympathie konden rekenen. Opvallend is dat Therese en Marlene bij beide opties werden genoemd.

Leonie: Ik vond de personages op zich mooi uitgewerkt. Je leert ze niet allemaal goed kennen, de auteur heeft er voor gekozen niet alle personages evenveel diepgang mee te geven.
Margreeth: Omdat er zoveel personages zijn, heb ik er wel moeite mee. Ik ben niet echt geraakt door de personages. Misschien gebeurt er wel te veel. Als schrijver moet je vaak kiezen tussen gebeurtenissen en personages en ik denk dat Anja hier voor de, overigens zeer interessante, gebeurtenissen heeft gekozen.
Sanne: Doordat ik wat diepgang bij de personages mis, wordt ik ook wat minder geraakt door de personages op enkele fragmenten na.
Marij: Ik kan de keuzes begrijpen, maar misschien zou ik zelf soms andere keuzes maken. Maar of dat echt zo is, weet ik ook nog niet. De personages staan voor hele moeilijke keuzes en voor iedere keuze is wel iets te zeggen. Blij dat ik die keuzes niet heb moeten maken.

Opbouw en einde

Het boek heeft twee tijdlijnen die elkaar afwisselen en dat is de lezers goed bevallen. Door de afwisseling blijft het constant spannend en wilde men bllijven doorlezen. Als er een voorkeur moet worden uitgesproken over welke verhaallijn men het liefste las, dan was het verleden toch het meest interessant. Maar eigenlijk zijn beide tijdlijnen onlosmakelijk met elkaar verbonden en kan het een niet zonder het andere. Vandaar dat enkele lezers daarin geen keuze konden maken.

The cat: Ik was eigenlijk in het begin veel nieuwsgieriger naar wat er in het verleden gebeurde, dan wat er in het heden zich aan het afspelen was. Het was pas meer naar het einde toe dat ik nieuwsgierig was naar hoe het allemaal in het plaatje paste. Ik vond de manier waarop het duidelijk gemaakt werd wel heel handig, en soms kwam het net op de juiste momenten waardoor er genoeg spanning was om even verder te gaan.
Foxlake: De afwisseling in tijdlijn vond ik prima. Er werd bij elk hoofdstuk goed aangegeven of het in het heden of verleden speelde. Voor mij vond ik het verleden het meest interessant om te lezen.
Sanne: Afwisseling in tijdlijn was weliswaar duidelijk (ieder hoofdstuk begint met een jaartal) en logisch om naar een langzame ontknoping toe te werken, maar aangezien ik vooral nieuwsgierig was naar het verleden, vond ik het soms jammer als we teruggingen naar het heden.

Het einde

Het boek loopt af, (bijna) alle losse eindjes worden afgerond en de laatste verrassing staat nog (letterlijk) voor de deur als happy end. Het wordt niet door iedereen gewaardeerd dat het ‘zo snel’ tot een einde komt.

The cat: Het einde voelde opeens heel snel 'daar' voor mij. Opeens iedereen in dat huis samen [..] het was allemaal heel snel snel snel. Ik denk dat dat misschien iets anders uitgewerkt had kunnen worden, maar uiteindelijk was het nog steeds een mooi einde voor het verhaal.
Margreeth: Wat ik van het einde vond? Eerlijk? Een beetje te sprookjesachtig. Alles komt bij elkaar en dan is het een soort eind goed al goed.
Wilma: Beetje erg over de top mooi. Als je ziet wat er allemaal voorvalt in dit verhaal is het einde net een sprookje. Dat had voor mij wel iets minder romantisch. Zo romantisch was het boek nu ook niet.

Leugens

Het draait in het boek over keuzes die gemaakt zijn in het verleden met leugens als gevolg. Grote geheimen binnen een familie met grote consequenties. De schrijfster laat de meeste geheimen vrij lang geheim, maar weet de lezers wel te triggeren door steeds kleine stukken informatie vrij te geven. Voor de ene lezer was het vrij snel duidelijk om welke geheimen het ging, andere lezers waren toch verrast over de onthullingen ervan.

MisTumtummetje: Het bleef voor mij niet een verrassing. Misschien dat bepaalde details niet helemaal te voorzien waren maar het geheim rondom Therese was voor mij erg snel duidelijk.
Sanne: Ik vond het boek op enkele vlakken ook voorspelbaar, inderdaad. Enerzijds jammer, aan de andere kant heb ik het boek wel met plezier gelezen.
Ineke: Het is voor mij lang een raadsel gebleven hoe Marlene in het bezit van het huis in Rostock was gekomen. Maar in het boek bleven ook vaak raadsels in het nu, nog lang in stand, terwijl de lezer in het toen, al wist hoe de vork in de steel zat.
Marij: Voor mij bleef het lang genoeg een raadsel wat die leugens inhielden. Misschien ligt het ook aan mijn manier van lezen, maar ik ga nooit zo vooruit denken, maar laat het verhaal in het boek gewoon op mij afkomen.
LindaT: Ik vond het boek net een puzzel, soms kon je stukjes vrij snel leggen, op andere momenten duurde het iets langer. Er waren veel leugens dus vond dat het bij elkaar lang genoeg duurde voordat ik wist wat ze inhielden. Soms juist ook leuk om er snel achter te komen!
TheOnlyMrsJo: Wat de verdere geheimen, onthullingen en ontwikkelingen betreft vind ik het eerlijk gezegd nu best lastig om aan te geven wanneer wat duidelijk werd. Juist door het steeds heen en weer hoppen in de tijd, waardoor steeds meer duidelijk wordt en er uiteindelijk een totaalplaatje is, kan ik achteraf niet meer goed zeggen wat wanneer (en voor wie) werd onthuld.

Geschiedenis

De volgende vraag gaat over de geschiedenis die in het boek is verwerkt. Het boek heeft een zeer interessante insteek door het grotendeels te laten spelen tijdens de tijd van de DDR. Veel van de geschiedenis was bekend, maar toch kwamen er ook nieuwe dingen naar boven door het lezen van dit boek en het nodigde ook uit tot enkele zoekopdrachten op google.

Marij: "het vrijkopen" uit de DDR was nieuw voor mij.
MissEvaDiva: Ik heb nog wel over de gedwongen adoptie opgezocht en het gaat om 300-400 gevallen.
Wilma:  Ik was niet echt bekend met de verschrikkingen die zich afspeelden in de DDR.
LindaT: Ik heb Rostock opgezocht, gedurende het boek zag ik een klein vrijstaand huisje in een dorpje voor me, met weilanden eromheen. Kwam er later achter dat het een stad is en besloot toen even te googelen hoe het eruit ziet.
Leonie: Ik zocht de afbeelding op van ‘het chocolademeisje’ van Liotard. Beeldschoon schilderij!

Schrijfwijze en thema's

Tenslotte bespreken we nog de schrijfwijze (fijn, gemakkelijk, begrijpelijk, vlot, en eenvoudig, maar wel met regelmatig opvallende metaforen), en benoemden thema’s die in het boek voorkomen. Met: Familie, DDR, stasi, schuld, spijt, dementie, leugens, wantrouwen, moed, verraad, vergeving, geheimen, moederliefde, trouw/ontrouw, politiek, zwangerschap, adoptie, kunst, mentale gezondheid, rouw, vriendschap, keuzes, berouw, socialisme, en eenzaamheid, is het een rijk gevuld boek waar veel uit is te halen en wat prettig leest.

We sloten af met het beschrijven van het boek in maximaal 10 woorden.

Marieke: Mooie en interessante historische roman vol leugens en geheimen
Marij: Een roman vol van bijna ongeloofwaardig menselijk lief en leed.
Wilma: Interessante, ontroerende, vaak onbegrijpelijk, onvoorstelbare keuzes gemaakt uit liefde
Margreeth: Rauw sprookje vol familieintriges waarin de Duitse geschiedenis verweven is
Ilse: Een verhaal vol familiegeheimen afspelend in verdeeld Duitsland.
MissEvadiva: Ontroerend familieverhaal over gevolgen uit het verdeelde Duitsland
Leonie: Ontluisterend, ontroerend, tragisch, goed geschreven, meeslepend verhaal over familiegeheimen.

Verwachtingen

Zijn de verwachtingen die we vooraf over het boek hadden ook uitgekomen? Uit de reacties blijkt dat die niet helemaal overeenkomen, er mist wat diepgang, er ontbreekt toch net wat verwachte geschiedenis, maar over het algemeen zijn de lezers wel positief over het verhaal.

Mistumtummetje: Ik heb geprobeerd er zo open mogelijk in te gaan en dat is wel gelukt. Ik ben plezierig verrast maar had iets meer diepgang ook niet erg gevonden.
Ilse:  Ik had verwacht dat het boek meer de zussenrelatie in verdeeld Duitsland zou beschrijven. Uiteindelijk is het dus een totaal ander boek geworden. Wel een goed geschreven boek maar ik miste toch ook wel wat diepgang in de onderlinge relaties en bij uitwerking van de karakters.
Binta: Ik ben wel in grote mate tevreden over het boek.

Conclusie

We hebben een hele fijne leesclub gehad met veel interactie, waardoor we meer uit het boek hebben kunnen halen. Het was een boek dat prettig las door de schrijfwijze en de wisseling van heden en verleden. Het leerde ons soms nog wat over de geschiedenis en liet ons zien dat sommige keuze leiden tot grote geheimen die hele families kunnen ontwrichten.

Met 2 x drie sterren, 6 x drie en halve ster en 7 x vier sterren is het gemiddelde uitgekomen op 3.7 sterren voor Alleen de vogels vliegen.

Enkele quote's uit de geschreven recensies:

Misstumtummetje (3,5 sterren) De Duitse schrijfster Anja Baumheier heeft in Alleen de vogels vliegen een vlotte en plezierige schrijfstijl. Het boek ligt geen moment stil en verveelt niet. Wel kan het boek met vlagen wat voorspelbaar zijn, al heeft dit geen nadelige invloed op het leesplezier. Het is een mooie debuutroman die intrigeert tot het einde.

Sanne: (3.5 sterren) “De meeste vogels vliegen” vertelt een belangrijk en interessant verhaal. Het verhaal geschreven in de geschiedenis, in Oost-Berlijn, vond ik het meest interessant. Naarmate het boek het einde naderde, vond ik de toevalligheden en voorspelbaarheid in het verhaal wat groot worden en daarmee soms wat zoet.

TheOnlyMrsJo: (3.5 sterren) Keuzes hebben nu eenmaal de onhebbelijke gewoonte twee kanten te hebben. Sommige keuzes zijn ook niet meer terug te draaien. Dat soort keuzes zet de familie onder druk en voor je het weet is er een heel spinnenweb aan geheimen en leugens.

The Cat: (4 sterren) Een zeer aangenaam boek om te lezen, en een zeer sterk debuutverhaal.