Darko’s lessen leren ons lezen
Wederom lazen we met twee leden van de Literatuurclub een recent debuut uit de Nederlandstalige literatuur. Michelle van Dijk (1981) schreef met Darko’s lessen een opvallende roman waarbij niet alleen Darko, het hoofdpersonage, lessen leerde maar ook Natalie en Gigi in de boeken doken om het boek goed te kunnen doorgronden. Dit keer bogen wij ons over de analyse van een verhaal.
Hoe bekend zijn we met een boekanalyse?
Natalie: Niet zo’n hele tijd geleden las ik gewoon een boek. Na het lezen van een roman sloeg ik het dicht en dacht ik na over wat ik had gelezen in rudimentaire termen zoals: “Een mooi en pakkend verhaal, een passende cover”.
Dankzij sociale boekenwebsites als het voormalige Dizzie en tegenwoordig Hebban, probeer ik tegenwoordig meer ‘achter de letters’ te lezen. Probeer ik de laagjes in het verhaal te ontdekken.
Kortom: ik probeer literair te lezen. Maar wat is literair lezen? En hoe doe ik dat, literair lezen? Dankzij het wereldwijde web, kan ik veel informatie vinden om ‘achter de letters’ te kunnen lezen. Eén van de websites die ik raadpleeg, is http://www.boekentaal.info/materiaal-voor-leeskringen/verhaalanalyse maar ook de recensies van lezers op Hebban en mijn deelname in leesclubs geeft mij veel handvatten om een boek op verschillende manieren te interpreteren. Daarnaast heb ik een paar naslagwerken bij de hand: Hoe lees ik en Basisboek Literatuur.
‘Achter de letters’ lezen, het analyserend lezen is misschien niet altijd makkelijk maar het is wel leuk en interessant.
Darko’s lessen van Michelle van Dijk is zo’n boek met verschillende laagjes in het verhaal.
Gigi: Bij mij verliep de weg naar het analyserend lezen via mijn dochter en haar leeslijst. Door haar enthousiasme tijdens haar kennismaking met literatuur in het voortgezet onderwijs raakten we al snel aan de praat over thema’s, motieven en verhaalstructuren. Om er meer van te leren bezocht ik sites zoals lezen voor de lijst en kwam ik op Hebban terecht. Al snel merkte ik dat er nog veel meer te bespreken viel over een boek dan alleen de analyse. Zo ging er meer aandacht uit naar de cover, mythologische aspecten, de typografie maar ook je verwachtingen voor- en achteraf. Maar nu dwaal ik af want we zouden ons juist focussen op de analyse van een literair boek. Ondanks dat ik dol ben op die analyses weet ik nog zo veel niet. Dus laten we ons maar eens buigen over de lessen die wij willen leren want zoals jij al zei, dit boek heeft nogal wat lagen.
Welk element van de analyse zou jij er als eerste uit willen lichten?
Les 1: De cover
Natalie: Wat ik als eerste zou bespreken, is de cover. Wat zegt de cover over de inhoud? Ik zie een busje en een personage. Als ik het verhaal lees, ga ik er vanuit dat het busje de verhuiswagen is en het personage Darko. Een mooie grafische cover. Rustig. Het is een cover die nieuwsgierig maakt.
Gigi: Die cover bekijk ik vaak pas echt goed als een ander me er op wijst, zoals jij nu doet. Natuurlijk zijn er covers die er enorm uitspringen en die mij direct opvallen. Zo ben ik Tonio, het boek van A. F. Th. Van de Heijden, gaan lezen omdat de cover met Tonio poserend als Oscar Wilde mij direct trok. Ook de cover van Het Diner van Herman Koch, met de rode kreeft, maakte dat ik dat boek ‘moest’ lezen. De cover van Darko’s lessen sprong er niet direct uit. Zoals jij zegt, is de cover rustig, mooi van kleur, zelfs plezierig maar ik had nog niet echt naar de afbeelding gekeken. Dat ligt niet aan de ontwerper maar aan mijn hersenen die meer geprikkeld worden door drukkere, meer opvallende beelden. Ik kon me direct vinden in jouw gedachten dat het getoonde busje de verhuiswagen is. Alleen dacht ik aan de verhuiswagen in Nederland, totdat ik het figuurtje met een doos of koffer nog eens goed bekeek. Toen drong tot mij door dat er nog een belangrijk busje, tevens verhuiswagen, in het verhaal voor kwam. Een dubbele boodschap dus, ik vermoed zelfs een motief. Nu waardeer ik deze cover veel meer dan voordat je deze vraag stelde. Dank voor deze interessante les.
Gigi: Bij mij is het niet de cover maar juist de binnenkant, de typografie, die ik vaak als eerste bekijk in een boek. Het aantal pagina’s, de bladspiegel maar ook de hoofdstukken, paragrafen en eventuele onderverdeling in delen vallen me dan vaak direct op. Dit samen, zegt soms al iets over de opbouw van het verhaal.
Dit boek begint met een korte proloog, zonder dat hier een titel boven staat. De rest van het verhaal is opgedeeld in drie delen. In elk deel zit het hoofdpersonage in een andere episode van zijn (gevoels)leven. Dat zien we natuurlijk wel vaker in een boek. Wat mij pas erg laat opviel, is dat deze drie delen elk verdeeld zijn in zeven hoofdstukken. Dat is vast geen toeval maar ik weet ook niet waarom de auteur dit heeft gedaan. Heb jij een idee?
Natalie: De binnenkant is niet meteen het eerste wat ik bekijk. Als een indeling afwijkt van de standaard, d.w.z een ‘standaard’ genummerde hoofdstukindeling, valt mij dat natuurlijk op. Zo ook bij Darko’s Lessen. Mij viel het kleine lettertype en de compacte bladspiegel op. Persoonlijk vind ik een iets groter lettertype fijner lezen.
Zoals jij al opmerkt, is Darko’s Lessen onderverdeeld in 3 delen (3 hoofdlessen) en tevens in 3 tijdsperiodes. De hoofdstukken zijn de lessen. Dit alles bij elkaar, zoals jij ook aangeeft, zegt wat over de opbouw van het verhaal. Een prettige indeling. Het maakt nieuwsgierig naar de inhoud.
Nu je het zegt. Inderdaad 7 hoofdstukken (7 lessen). Waarom de schrijfster juist voor 7 heeft gekozen, is gissen. Als ik internet raadpleeg over het getal 7 blijkt het een speciaal getal te zijn o.a. met een Bijbelse betekenis, een heilig getal. Ik heb deze website http://hetwoordvertelt.nl/het-getal-7.html geraadpleegd om meer over de betekenis van het getal te weten te komen. Mijn vermoeden is dat de schrijfster voor 7 lessen heeft gekozen vanwege deze speciale betekenis.
Natalie: Het motto van het boek is een stukje van het gedicht van Jules Deelder: Geen brood, Geen tijd, geen weet (Blues on Tuesday) Motto’s vind ik lastig te duiden. Volgens het Basisboek literatuur is het motto een citaat, of in deze situatie een gedicht, dat van toepassing is op datgene wat daarna verteld wordt.
Op blz. 111 zegt Darko dat hij 1 gedicht kent en dat is dat van Jules Deelder - Blues on Tuesday. Darko noemt een andere regel uit het gedicht: geen klote, geen donder, geen reet. Deze regel slaat naar mijn idee op de gemoedstoestand van Darko op dat moment. De betreffende passage komt voor in het tweede gedeelte van het boek Lessen in liefde. Op deze website vond ik de volgende toelichting en analyse over het hele gedicht.
Met die extra informatie en de uitleg van het Basisboek literatuur kan ik het gekozen motto beter plaatsen. Het hele gedicht van Deelder past goed bij het verhaal.
Hoe interpreteer jij het motto? En welk volgend element van de analyse zou jij uit willen lichten?
Gigi: De ene keer herken ik al tijdens het lezen de betekenis van het motto en de andere keer moet ik opzoeken wat het motto met het verhaal te maken heeft. Ook vind ik het vaak moeilijk om een motto te plaatsen, zeker als ik het desbetreffende boek, gedicht of stuk tekst niet ken. In Darko’s lessen wordt een deel van het gedicht genoemd. Dat geeft al wat helderheid. Ook ik denk dat het genoemde stuk uit het gedicht de gemoedstoestand van Darko goed weer geeft. Het is leuk om te ontdekken dat je bij dit motto gewoon even op internet naar het gedicht kunt zoeken en lezen, waardoor je het thema van het gedicht met het thema van het boek kunt vergelijken. Dat is niet met alle motto’s zo eenvoudig. Soms komt het uit een dikke klepper die je nog niet eerder las.
Gigi: Als vierde element van de analyse zou ik de vertelstructuur in deze les aan de orde wil stellen. Michelle van Dijk doet daar iets bijzonders mee. Van Lidewijde Paris leerde ik over twee belangrijke pijlers van de vertelstructuur. Aan de ene kant zijn een fabel en sujet van belang waarbij de fabel het logische en chronologische verhaal vertelt. Het sujet is de manier waarop dat chronologische verhaal door de schrijver door elkaar gehusseld wordt in het boek. Aan de andere kant heb je verhaallijnen waarbij je vanuit een gekozen perspectief en tijd het verhaal voorgeschoteld krijgt.
In Darko's lessen zijn het verhalen van herinneringen aan Darko's kinderleeftijd, vaak in briefvorm, die de chronologische verhaallijn doorkruisen. Michelle van Dijk speelt enorm met de wisseling van tijden, brieven en herinneringen. Darko vertelt, door middel van brieven, mails en andere schrijfsels zijn verhalen aan Janna, in eerste instantie om de Nederlandse taal onder de knie te krijgen, later ook om zijn gevoel te uiten. Welbeschouwd zijn dat dus verhalen binnen een verhaal; een raamvertelling.
Wat vond jij het meest bijzonder van de vertelstructuur van dit verhaal? En welk volgend element wil jij aan de kaak stellen?
Natalie: Ik heb het boek van Lidewijde Paris erbij gepakt en de betreffende passages naast Darko’s lessen gelegd. Fabel en sujet zijn lastige termen. Wat jij schrijft over de verschillende wisselingen in het verhaal was mij ook opgevallen. Ook de verhalen binnen een verhaal herken ik maar ik heb niet meteen gedacht aan een raamvertelling. Juist die wisselingen maken het verhaal interessant. Het zorgt ervoor dat je aandachtig blijft lezen.
De verteller, vertelinstantie of het perspectief zorgt dat je een beeld krijgt van de personages en gebeurtenissen vanuit een bepaald gezichtspunt.
Gigi: Als je Darko's lessen oppervlakkig bekijkt, zie je al snel dat er sprake is van een ik-perspectief. Toch heb ik hierin twee bijzonderheden gevonden. De proloog is namelijk geschreven vanuit een personale verteller. We kijken door de ogen van Arthúr; we weten wat hij denkt, maar een andere, onzichtbare verteller vertelt ons dit deel van het verhaal. Direct na de proloog verspringt het perspectief. We kijken door de ogen van Darko en hij vertelt zijn eigen verhaal; een ik-perspectief. Dit perspectief wordt in de rest van de roman doorgevoerd, hoewel in deel 1 er kortdurend een moment is waarbij het perspectief verspringt naar Janna. Zij neemt kortstondig, het perspectief over. Janna neemt zelfs letterlijk de pen van Darko over in het verhaal en schrijft een stuk waardoor we meer leren over haar als persoon. Ik heb dit verder in de roman niet meer terug gezien en toch denk ik dat het vaker voorkomt.
Heb jij dit teruggevonden?
Natalie: Volgens mij vindt er ook een perspectiefwisseling plaats op blz. 29. Darko schrijft op waarom Janna nooit serieus is. Dat stukje is niet in het ik-perspectief geschreven. En er is weer een wisseling aan het eind van het verhaal op blz. 175. ‘Toch iets met oorlog’. Dan is de vader van Darko aan het woord.
Motieven zijn elementen die herhaald worden en in allerlei vormen in het verhaal terugkomen. Soms komt een object of iemand of een stuk tekst telkens terug in het verhaal. Dit ondersteunt het verhaal, geeft verbinding of toont een thema. Een andere keer zit het verborgen in de manier waarop een verhaal wordt verteld. Zo ook in Darko's lessen. Elk deel, opgebouwd uit zeven hoofdstukken, bevat even zoveel lessen voor Darko. Janna, zijn tegenspeelster in dit verhaal, is docente. Zelfs als ze een relatie hebben, blijft ze hem les geven, al zijn het dan andere lessen dan voorheen. Het motief zit al gevangen in de titel van de roman, in de titels van de hoofdstukken maar ook minder expliciet in het gehele boek.
Gigi: Het boek bevat meerdere motieven die de besproken thema's mooi ondersteunen. Naast de lessen is ook de verhuisbus een motief. De schuilkelders en het souterrain waar Darko woont, herkende ik als motief. Ik denk dat er onder de andere lagen van het verhaal verborgen, ook een vatersuchemotief in zit, maar dat weet ik niet zeker. Dat zou ik graag eens aan Michelle van Dijk zelf voorleggen.
Heb jij ook motieven gevonden?
Natalie: Oh oh motieven. Wat doe je me aan Gigi. Het is voor het eerst dat ik over het vatersuchemotief hoor. Ik heb het Basisboek Literatuur erbij gepakt voor de betekenis. Er zitten zeker meerdere motieven in ‘Darko’s lessen’. Maar welke? Ik ben bang dat ik je een antwoord schuldig moet blijven.
Les 7: De beoordeling
Wat hebben deze lessen gedaan met onze beoordeling? Beoordelen we enkel op het verhaal zelf of het totaalplaatje van de roman?
Gigi: Bij de aankondiging van dit boek raakte ik direct nieuwsgierig door het thema van de migratieproblematiek. Van Dijk heeft dit op een bijzondere manier vorm gegeven door het hoofdpersonage lessen te leren. Lessen integratie, lessen Nederlands, lessen in de liefde en bijpassend liefdesverdriet en niet te vergeten levenslessen. Zoals jullie hierboven kunnen lezen, gebruikt ze een bijzondere vertelstructuur waardoor ze verschillende thema's kan aansnijden en deze thema's moeiteloos aan elkaar smeedt. Er zijn fijne motieven in te ontdekken zoals de verhuiswagen en de schuilkelders. Ook gebruikt de auteur mooie stijlfiguren, die we niet besproken hebben maar die zeker het noemen waard zijn. Zo zit het boek vol tegenstellingen die, als je er over na gaat denken, steeds meer opvallen. Daarnaast zit er een spiegeling, een keerpunt, in het verhaal op het moment dat je het niet verwacht. Hoewel het taalgebruik naar mijn smaak op sommige momenten wat te plat was, bevat het boek mooie zinnen en geeft het niet alleen Darko enkele leuke taal- en schrijflessen mee maar ook de lezer. Een boek dat veel stof tot analyseren geeft en daarnaast mooie thema's aanstipt, maakt dat ik niet enkel oordeel over het verhaal. Hierdoor is dit boek voor mij vier sterren waard.
Natalie : Ik had net Partituur voor de toverfluit gelezen toen ik de kans kreeg Darko’s lessen te lezen. Een verhaal dat qua thematiek aansloot op wat ik daarvoor had gelezen. Met dit verschil dat Darko’s lessen zich afspeelt in Nederland, in Rotterdam. In het boek komen vele actuele thema’s voor. Zoals bijvoorbeeld de vooroordelen over immigranten. De afstand tot de arbeidsmarkt als je niet voldoende geschoold bent. Darko leert niet alleen Nederlands, hij leert ook de Nederlandse cultuur kennen. Je kunt veel uit het verhaal halen. Het was wat ik aan het begin al aangaf: een verhaal met laagjes. Juist die gelaagdheid in het verhaal maakt het lezen zo leuk en interessant. En door met elkaar over het boek te praten, de diepte in te gaan, haal je er nog meer uit. En ik ben het eens met Gigi, er zijn nog meer elementen die het bespreken waard zijn. Een boek als Darko’s lessen is voor mij ook vier sterren waard.
Al met al lazen we een boek dat zich goed leende om te analyseren. Er zijn nog meer elementen uit te halen.
Wie heeft dit boek gelezen en kan ons nog meer leren over de analyse?
Challenge Categorie #2: Een Nederlands Debuut
Challenge Categorie #19: Een boek dat verscheen in jouw geboortejaar (hoewel dit nog lang kan duren)
Challenge Categorie #23: Een boek dat een verhaal is in een verhaal
Challenge Categorie #29: Een boek dat zich afspeelt in de oorlog
Challenge Categorie #34: Een boek met een naam in de titel
Challenge Categorie #45: Een boek dat zich afspeelt in meerdere tijden
Bij de literatuurclub We Love Lit presenteren we geregeld een veelbelovend debuut.
Nieuwsgierig naar andere besprekingen? Kijk dan hier:
* De studente van Elise Wuyts,
* Andromeda van Jef Schokkaert
* Marsepeinen vingers van de Turks-Belgische Öznur Karaca
* Verdriet is het ding met veren van Max Porter
* Aylans geheim van Els Ampe
