Echte personages in een beklemmende sfeer

Anya Niewierra vertelt op haar website: “Al sinds mijn jeugd heb ik drie passies: reizen, schrijven en schilderen. Van reizen maakte ik mijn beroep, schrijven integreerde ik in mijn werk en schilderen werd mijn hobby.” Deze drie passies wist ze op een voortreffelijke manier met elkaar te verweven in Het dossier.

Op een ochtend wordt Josta Bresse/Wolf heel verward wakker. Meteen is de toon gezet, want je voelt je als lezer even verward als Josta. Algauw blijkt dat zij het slachtoffer geworden is van orgaanroof. Dan zou je een thriller kunnen verwachten waarin alle hens aan dek gaan om de criminele organisatie te zoeken die hier achter zit. Daarvoor moet je echter niet bij Anya Niewierra zijn. Het boek gaat veel dieper.

Josta is ervan overtuigd dat de gebeurtenissen waarin ze verzeild geraakt is, te maken hebben met haar verleden in Oost-Berlijn. Daar maakte zij deel uit van de Königstein Gruppe, een groep die onder leiding van de DDR-top kunstwerken vervalste om de steeds slinkende staatskas te spijzen. Vlak voor de val van de Muur werd Josta gevangengenomen en opgesloten in Hohenschönhausen, een Stasi-gevangenis. Daar werd ze overgeleverd aan de grillen van haar ondervrager, een man die een stempel zou drukken op de rest van haar leven. Reden voor de gevangenneming was een verdwenen dossier, waarin alle werkzaamheden van de groep gedocumenteerd werden. Josta vermoedt dat iemand uit haar verleden het nu weer op haar gemunt heeft en roept de hulp in van journalist Tom Adler om voor eens en voor altijd komaf te maken met haar verleden.

In een tweede verhaallijn, die cursief gedrukt staat, is haar ondervrager aan het woord. Door voor dit tweede vertelperspectief te kiezen, drijft Niewierra de spanning nog op. In het begin van het verhaal omdat je je afvraagt waar dit verhaal heen gaat en daarna omdat je eerder dan Josta doorkrijgt wat er precies allemaal speelt. De plot is zo ingenieus opgebouwd dat alles uiteindelijk op zijn plaats valt.

Het personage Josta is ijzersterk neergezet. Je voelt als het ware haar angst en wanhoop, maar ook haar doorzettingsvermogen. Je kan als lezer eigenlijk alleen maar sympathie voor haar voelen. Zij leeft en denkt ook echt als een kunstenaar. Waar wij een landschap zien, ziet zij kleuren, vormen, contrasten… en koppelt ze deze aan een schilder of een van zijn werken. Je kan bijna niet anders dan Klee en Kandinsky googelen. Je erft gaandeweg haar liefde voor de kunst. Ook de Duitse woorden die voortdurend door haar gedachten geweven worden, maken haar echt.

Anya Niewierra deed grondige research voor dit boek. En dat loont. Je proeft de sfeer van de voormalige DDR alsof je er zelf deel van uitmaakt. De wreedheden die beschreven worden, rieken niet naar sensatie en de beklemming voelt echt. Zo echt, dat je je als lezer begint af te vragen wat feit is en wat fictie. Het boek probeert ook een antwoord te geven op de vraag waarom mensen doen wat ze doen. Zonder te veroordelen of goed te praten. De keuze hiervoor blijft bij de lezer.

Veel boeken krijgen tegenwoordig de stempel ‘literaire thriller’ op hun kaft gedrukt. Voor Het dossier is dit een meer dan terechte benaming. Meer zelfs: doordat het boek literair zo sterk is, trekt het ook het thrillergehalte naar een hoger niveau. Een boek dat nazindert.