Knap staaltje schrijfkunst

Oorlog verwoest mensenlevens. Is het niet fysiek dan wel psychisch. Dit jaar ligt de Tweede Wereldoorlog 70 jaar achter ons. Maar voor de generatie, die de oorlog bewust heeft meegemaakt, is de oorlog nooit uit haar gedachten geweest. Het lukt hen niet de aangrijpende gebeurtenissen, die plaats vonden tijdens de oorlogsjaren achter zich te laten. De rest van hun leven dragen ze de geestelijke littekens mee. Sterker nog, de oorlog heeft hen op een bepaalde manier gevormd en die houding geven ze vaak bewust of onbewust aan de volgende generatie. Een goed voorbeeld is de Hongerwinter. De ontberingen, maar vooral de honger is voor de naoorlogse generatie heel herkenbaar.”Eet je bord leeg. Je praat wel anders als je echt honger hebt ervaren” zijn veel gehoorde opmerkingen. Een ander typerend kenmerk is de volle proviandkast, je kunt immers nooit weten…

Iemand die zijn licht heeft laten schijnen over deze problematiek, is psychiater Daniël Deegen. Hij heeft dat gedaan in de roman “Mijn moeder is een vaderjood”. De hoofdpersoon in dit boek is Denzel. Door een ontmoeting in Berlijn bij het herdenkingsmonument voor de Joden uit de Tweede Wereldoorlog ziet hij zich genoodzaakt om na te denken over zijn familiegeschiedenis, maar ook over zijn eigen identiteit. Wie ben je en waar hoor je thuis, wat vormt je tot wie je bent in het leven. In het boek komt Denzel afwisselend als 8-jarige jongen, dan als volwassen man aan het woord, terwijl hij de lezer meeneemt naar fasen uit zijn leven. Gaandeweg worden de relaties binnen het gezin, bestaande uit vader, moeder, Denzel en zijn zusje Judith duidelijk, alsmede de erachter liggende familiegeschiedenis. Het is een familie, waarbinnen niet alles pais en vree is en de spil daarin is Denzels oma, de moeder van zijn moeder. Vader is een toegankelijk persoon, ook in zijn omgang met vreemden. Denzel daarentegen is meer gesloten en vrij teruggetrokken. In dat opzicht lijkt hij op zijn moeder die ook mensen wantrouwt. Net als zijn moeder wil hij ook overal controle over hebben en dat geldt eveneens voor relaties. De reden daarvoor ligt in het verleden. Diep in het verleden onthult het boek langzaam, want de oorzaak voor hun gedrag is te herleiden tot de Tweede Wereldoorlog.

Zijn moeder gaat gebukt onder de ingrijpende gebeurtenissen uit het verleden. Haar ouders hebben de Tweede Wereldoorlog meegemaakt. Haar moeder was Duitse emigrant en haar vader van Joods. Twee facetten die het voor hen moeilijk maakte om tijdens de oorlog een gewoon bestaan te kunnen opbouwen: oma moest stoppen met werken, omdat ze verdacht kon worden van spionage, opa werd opgepakt en overleefde de oorlog niet.

De relatie tussen moeder en dochter is weinig liefdevol en dat drukt op de jonge schouders van Denzel. Zijn moeder zou het liefst de band met haar moeder verbreken, want door oma wordt ze steeds geconfronteerd met haar eigen schuldgevoel. Deegen verwoordt deze houding als volgt:”Altijd maar begrip op moeten brengen voor het lijden van de ander en nooit kan je iets van dat lijden ongedaan maken.” Oma mist haar man vreselijk en hoewel ze iedere keer nieuwe relaties aangaat, is geen relatie een goede vervanging voor haar eerste echtgenoot. Door die ondervinding lukt het haar ook niet om liefde te uiten aan haar dochter. Die liefde vindt ze vanzelfsprekend en hoeft geen bevestiging. Doch de moeder van Denzel lijdt ook onder het verlies van haar vader. Zij mist hem ook erg, maar kan haar gevoelens niet delen de belangrijkste persoon die dat aangaat, haar eigen moeder. Datzelfde element is terug te vinden bij haar zoon die op zijn beurt ook tegenover zijn moeder liever zwijgt over wat hem werkelijk bezig houdt. Toch is de bloedband bij beiden te sterk om die voorgoed te verbreken.

“Mijn moeder is een vaderjood” laat een knap staaltje schrijfkunst zien. Deegen weet goed de jonge Denzel te typeren, evenals de oudere, wijzere Denzel. Daarnaast geeft hij een mooi tijdsbeeld van de 70-er jaren, waarbij hij zelfs de details niet vergeet die deze jaren kenmerkten, zoals de oliecrisis, het automerk Simca en het King Korn-brood. Wanneer een auteur zo herkenbaar en tegelijk zo inlevend kan schrijven, kan het niet anders dan dat het boek gebaseerd is op autobiografische ervaringen. Vanzelfsprekend ben je als auteur kwetsbaar, als je je eigen ervaringen aan het papier wilt toevertrouwen. Het is moeilijk om de balans te zoeken en grenzen te stellen voor hoever je moet gaan. Deegen houdt gepaste afstand, alsof hij voorzichtig wil zijn om het verleden aan te raken. Daardoor komt het werkelijke uitgangspunt – de sterke invloed van de oorlog op volgende generaties – pas in de tweede helft van het boek echt aanwijsbaar als diepere oorzaak naar voren.