Originele dystopische fantasywereld

Per definitie is een dystopie een verhaal dat zich in de toekomst afspeelt. Sciencefiction dus, hoewel de term ‘dystopische fantasy’ om onduidelijke reden nogal in zwang is. Het idee achter een dystopie is immers de lezer te waarschuwen voor de mogelijke negatieve gevolgen als bepaalde ontwikkelingen in de hedendaagse maatschappij zich door zouden zetten in de toekomst. Om te laten zien hoe met name totalitaire regimes misbruik kunnen maken van technologie, media of medicijnen om mensen te onderdrukken. Of hoe dergelijke regimes mensen kunnen pakken via hun kinderen (De hongerspelen), hoe geniën kunnen worden afgezonderd en gebruikt (De Labyrintrenner) of hoe een toenemende hokjesmentaliteit mis kan lopen (Divergent).

En toch. Toch kun je jezelf afvragen of een dergelijke boodschap echt persé een toekomstige, gemoderniseerde maatschappij nodig heeft om duidelijk te worden. Zijn er niet genoeg kwalijke kanten aan een dictatuur die voor elke plaats en tijd gelden? Zijn er niet genoeg dystopische samenlevingen in onze eigen geschiedenis geweest die minder geavanceerd waren dan wij nu zijn? Zoals bijvoorbeeld Nazi-Duitsland, Stalinistisch Rusland en misschien ook het Romeinse Rijk. Is de kern van een dystopische maatschappij niet in de eerste en meest belangrijke plaats dat er een onderklasse is die genadeloos wordt onderdrukt door een bovenklasse? En kan zo’n situatie dan niet evengoed neergezet en uitgewerkt worden in een alternatieve fantasywereld die primitiever is dan de onze?

Vast wel. Sterker nog, in talloze fantasyseries is duidelijk sprake van een dictatoriaal regime dat de mensen onderdrukt en is het de bedoeling dat de helden de onderdrukker verslaan. Denk maar aan Harry Potter en denk maar aan ‘In de ban van de ring’. Toch kun je deze boeken doorgaans niet expliciet aanmerken als dystopie, omdat het verhaal daarvoor te weinig is gericht op de manier waarop de alternatieve maatschappij functioneert. En voor fantasyboeken waarvoor dat eigenlijk wel opgaat, geldt meestal dat ze toch niet expliciet geschreven zijn als dystopie.

Dat is anders met de trilogie ‘De heerschappij van de maskers’, waarvan vorig jaar het eerste deel ‘Vuur en as’ uitkwam. Debuterend auteur Sabaa Tahir doet met dit boek een succesvolle poging om een YA dystopie te schrijven die zich afspeelt in een alternatieve fantasywereld i.p.v. in de toekomst. Dat deze schrijfster sowieso geen type is om over gebaande paden te gaan, blijkt bovendien uit het feit dat haar alternatieve wereld geen standaard middeleeuwenkloon is. ‘Het Imperium;’ waar het verhaal zich in afspeelt is lichtjes gemodelleerd naar Romeins voorbeeld, maar heeft ook veel Arabische inbreng. Daarbij zijn de zowel Romeins als fascistisch aandoende ‘Maskers’ de onderdrukkers van de meer op Oosterse volken geënte ‘Geleerden’ en Nomaden. Dat is historisch gezien overigens zo’n beetje wat er echt is gebeurd, want Griekse en Romeinse soldaten hebben inderdaad het op wetenschappelijk gebied hoogstaande Midden-Oosten aan hun heerschappij onderworpen.

En daarmee is het onderliggende thema van deze dystopie duidelijk: het gaat over de verhoudingen tussen krijgers en geleerden in een samenleving. Over de strijd en machtsverhoudingen tussen spierkracht enerzijds en wijsheid (en ook iets van magie) anderzijds. Een interessant thema voor een dystopie en inderdaad, je hebt er geen toekomstige wereld voor nodig. Het Imperium en de manier waarop Tahir er vorm aangeeft is er zelfs precies geschikt voor. En hoofdpersoon Elias, die tussen alle groepen heen en weer wordt getrokken, een logische held.

Het enige probleem met dit boek is wellicht dat het wat lang doorgaat met benadrukken hoe genadeloos, gewelddadig en fout de Maskers en hun leiders wel niet zijn. Op gegeven moment heb je het als lezer wel afdoende begrepen, maar dan komen er nog meer wreedheden en dan nog een paar. Hopelijk zal dat in de volgende delen wat plaatsmaken voor de daadwerkelijke inventiviteit van de geleerden, want dat is uiteindelijk toch het meest aantrekkelijk. Niet dat dit nu afwezig was, zeker niet, maar het mag best wat meer zijn in plaats van minder.

Verder is dit, ook afgezien van de originele insteek en wereld, gewoon een goed boek. Het is goed geschreven en de belangrijkste karakters zijn mooi uitgewerkt en maken allemaal een duidelijke ontwikkeling door. De ontknoping heeft wat onwaarschijnlijke kanten, maar geeft een boel onverwacht spektakel, dus vooruit, daar tillen we maar niet al te zwaar aan. En spannend is het ook, tenminste het grootst gedeelte van de tijd. De grote hoeveelheden lof die Sabaa Tahir al heeft mogen ontvangen, zijn wat mij betreft dan ook zeker terecht. Nu maar hopen dat deel 2 niet te lang op zich laat wachten.