Een standaardwerk, maar geen echte biografie

Pieter Bruegel (1525?-1569) is een van de bekendste schilders uit de 16de eeuw. Hij kwam uit Brabant, woonde en werkte in Antwerpen en Brussel, en schilderde in de traditie van Jeroen Bosch (destijds gezien als een streekgenoot). De meeste mensen zullen hem kennen van zijn schilderijen ‘De spreekwoorden’, ‘De kinderspelen’ en ‘De toren van Babel’. Lange tijd had Bruegel een grote naam, vervolgens raakte hij eeuwenlang in de vergetelheid, maar in de 19de eeuw werd hij herontdekt. De Vlaamse kunsthistorica Leen Huet schreef een eerste en meteen ook lijvige biografie over hem.

Leen Huet is bepaald geen beginneling. Ze schreef al meer kunst- en cultuurhistorische boeken en heeft ook een verhalenbundel en een roman op haar naam staan. Toch was het schrijven van deze biografie ook voor haar geen gemakkelijke klus. Er is namelijk maar weinig bekend over het leven van Bruegel, die nauwelijks geschreven of gedrukte sporen heeft nagelaten. Alleen een ruime verzameling virtuoze tekeningen (vaak tot prent gesneden) en schilderijen. De chronologische volgorde waarin hij deze werken maakte, gebruikt Huet als basis voor het beschrijven van zijn levensloop, wat grotendeels neerkomt op het verloop van zijn carrière.

Daarbij onderneemt ze een manmoedige poging om de schilder Bruegel in zijn eigen tijd en omgeving te plaatsen. Om zo dicht mogelijk op de persoon zelf te raken, geeft ze zowel van allerlei zaken waar hij mee te maken moet hebben gehad als van bepaalde mensen die hij goed kende een nauwkeurige omschrijving. Iets waar bijzonder veel onderzoek aan ten grondslag heeft gelegen. Het resultaat is er dan ook naar: de lezer krijgt een mooi cultuurhistorisch beeld van het leven in de Zuidelijke Nederlanden in de zestiende eeuw, met name van dat in het kunstenaarsmilieu van Antwerpen en Brussel.

Tevens geeft ze in een aantal latere hoofdstukken een kunsthistorische omschrijving en interpretatie van bijna alle tekeningen en schilderijen van Bruegel. Daarbij probeert ze ook iets van de persoonlijkheid en overtuigingen van de kunstenaar uit die werken af te leiden. Dat lukt echter nauwelijks en uiteindelijk loopt het hier dan ook mis met het biografische gedeelte. Het levensverhaal als zodanig raakt helemaal zoek in het kunsthistorische informatiebos dat rondom Bruegels werk ontstaat. Het boek neigt dan steeds meer naar een academische verhandeling in plaats van een biografisch leesboek voor een groter publiek.  

Dat komt ook omdat het Huet (in navolging van andere kunsthistorici) eigenlijk niet lukt om de persoonlijkheid van Bruegel goed te duiden. Zo weet ze niet met zekerheid af te leiden of hij nu een overtuigd katholiek was of dat hij juist kritisch stond tegenover het katholicisme en sympathie voelde voor de, indertijd, nieuwe protestantse stromingen. Ook is het in de meeste gevallen niet bekend of Bruegel zijn schilderijen uit eigen beweging of in opdracht heeft gemaakt en kan niet met zekerheid worden bepaald waarom hij voor bepaalde onderwerpen koos. Al met al toch belangwekkende zaken om te weten over een 16de-eeuwse kunstenaar, zeker in het kader van een biografie.

Een goede biografie is toch vooral een karakterschets, een uitgeschreven portret van de hoofdpersoon, waarbij diens levensloop als basis dient. Zo’n biografie handelt zoveel mogelijk over de motieven, overtuigingen en keuzes die iemand maakte en begeeft zich als genre daarmee tussen de roman en het non-fictie boek in. Sommige biografieën balanceren zelfs op de grens van literatuur. Pieter Bruegel. De biografie begeeft zich daar, ondanks de vaardige en trefzekere schrijfstijl van de auteur, ver vandaan.  

Dat neemt niet weg dat de informatie die Huet rondom Bruegel en zijn werk heeft verzamelt indrukwekkend is en het cultuurhistorische tijdsbeeld dat ze neerzet verrassend. Wat dat betreft mag dit boek dan ook zeker tellen als een standaardwerk over Bruegel als schilder. Dat het zo expliciet wordt gepresenteerd als biografie wekt echter verwachtingen die niet worden waargemaakt. De man Pieter Bruegel blijft een mysterie.