Nieuwe oude stemmen

Paul Lomami Tshibamba wordt beschouwd als een van Congo’s belangrijkste schrijvers, hij publiceerde verhalen en novellen en ging openlijk in tegen de Belgische kolonisatie en bepleitte dat België zich onvoldoende inzette om Congo onafhankelijk te maken. Hij werd ervoor opgesloten en gefolterd en vluchtte uiteindelijk naar Frans-Congo. Na de onafhankelijkheid keerde hij terug en bekleedde hij verschillende regeringsposten. Zijn bekendste novelle Ngando werd, met twee andere verhalen in deze bundel, vertaald door Manik Sarkar en uitgegeven door De Geus.

Ngando wordt voorafgegaan door maar liefst drie voorwoorden. Een door de auteur zelf, bij de oorspronkelijke publicatie in 1948, een door Mukala Kadima-Nzuji, auteur uit Congo-Brazzaville, bij de heruitgave uit 1982 en tot slot een door Sibo Rugwiza Kanobana, auteur en docent in de sociolinguïstiek en postkoloniale studies aan de Universiteit Gent en Open Universiteit van Nederland. Drie generaties Congolezen die de verhalen duiden, waarbij de laatste oproept om deze inleidingen vooral over te slaan en de verhalen voor zichzelf te laten spreken.

‘Je zal hoogstwaarschijnlijk bepaalde onderdelen niet snappen omdat je nu eenmaal niet vertrouwd bent met de context en lokale tradities. Geloof me, ik ook niet. Maar wat de verhalen je willen vertellen zal je begrijpen. De mens, de pijn, de angst, de ontreddering, de absurditeit, het onrecht, de wraak, het onbegrip, het leven, de dood en hoe we als mens met dat alles omgaan.’

De verhalen van Lomami Tshibamba zijn ontstaan onder invloed van de mondelinge verteltraditie van de meerderheid van de Congolese bevolking en bewust niet geschreven in navolging van bestaande Franstalige literaire stemmen. De auteur wil zo veel mogelijk een ‘inheems’ perspectief respecteren en dat maakt dat de verhalen een heel eigen stijl en kijk op de wereld hebben. Het betekent ook dat de gemiddelde lezer wat moeite zal moeten doen om de verhalen te begrijpen.

Het zijn de fantastische volksvertellingen en legenden die aan de basis van de verhalen liggen die de lezer meenemen, om vervolgens meer te leren over de kolonisatie en de gevolgen daarvan voor de inheemse bevolking. De verhalen zijn een schat voor liefhebbers van magisch realisme, vanwege hun literaire kwaliteiten, maar zijn evengoed interessant voor wie meer wil leren over het koloniale verleden, de universele thema’s van menselijkheid maken het geheel ondanks de verschillen met onze verhalen zeer herkenbaar.

‘De Ngbaka-Mabo, die al woedend waren vanwege de oorlogszucht van de militairen en geïrriteerd omdat de oude Gbayuma hun eigen vechtlust had ingedamd, zijn diep verontwaardigd over het kwetsende bevel van die tolk die geen tegenspraak duldt en die hun dialect op belachelijke wijze geweld aandoet. Toch beheersen ze zich, met blikken vol minachting, een agressieve houding, en de gevaarlijke werpmessen stevig in de hand.’

De heruitgave van de verhalen van Lomami Tshibamba voegt een belangrijk perspectief toe aan de geschiedenis, een perspectief dat lang genegeerd bleef en het is mooi dat deze nieuwe vertaling een bijzonder podium geeft aan deze nieuwe en tegelijk zo oude stemmen uit onze geschiedenis.