Aanwezig in afwezigheid

Paolo Cognetti (1978) is een Italiaanse schrijver en documentairemaker die in Italië en internationaal doorbrak met zijn roman De acht bergen in 2016 (de Nederlandse vertaling verscheen in 2017). Het boek werd bekroond met de prestigieuze Premio Strega en de vertaalrechten werden aan meer dan dertig landen verkocht. Na dit succes bracht uitgeverij de Bezige Bij in 2019 een nieuwe Nederlandse editie uit van het in 2012 verschenen Sofia draagt altijd zwart. De vertaling is van de hand van Yond Boeke en Patty Krone.

Sofia droomt er op haar tiende van om het liefje van een piraat te worden, neemt op haar zestiende een overdosis pillen en wordt opgenomen in een kliniek. Op haar achttiende volgt ze een prestigieuze theateropleiding in Rome en belandt vervolgens in New York als een van de vele jonge actrices die hopen ontdekt te worden. Sofia is echter vooral altijd onderweg en op de vlucht, voor haar vrienden, ouders, geliefden en nog het meest voor zichzelf.

Bovenstaande samenvatting impliceert een chronologisch levensverhaal vanuit het perspectief van Sofia. Verwachting is dan ook dat het verhaal over Sofia gaat, maar eigenlijk gaan de verhalen in het boek vooral over andere mensen en is het levensverhaal van Sofia uit hun verhalen af te leiden voor de lezer die tussen de regels door kan lezen.

In het begin lijkt het alsof de lezer een bundel korte verhalen aan het lezen is, elk nieuw hoofdstuk vertelt een nieuw verhaal en introduceert nieuwe personages. Constante in al deze hoofdstukken is Sofia. Zij wordt hoofdpersonage door in de verhalen van al deze mensen als tweederangs personage opgevoerd te worden.

“Voor mij persoonlijk was Sofia Muratore, toen ik haar voor het eerst zag, geen meisje maar een handvol uiteenspattende kleuren op het scherm van het tv-toestel dat onze huisbaas in Brooklyn ons net had gegeven omdat het oude kapot was gegaan.”

Elk verhaal is uniek en heeft een afwijkend perspectief. Pas in het laatste hoofdstuk komt Sofia wat duidelijker in beeld, hoewel fictie en verhaalwerkelijkheid daar meer en meer in elkaar lijken over te lopen, waardoor een interessant literair spel ontstaat dat het toch al niet gemakkelijke boek voor de lezer nog een stapje ingewikkelder maakt.

De structuur die Cognetti kiest is opvallend, zeker omdat de verschillende mensen juist niet het verhaal van of over Sofia vertellen, maar omdat er over hun leven en de gebeurtenissen daarin verteld wordt en Sofia op de achtergrond aanwezig is en een rol speelt in hun verhaal. Op allerlei verschillende manieren. En tegelijkertijd vertelt Sofia draagt altijd zwart wel degelijk het levensverhaal van Sofia Muratore.

Een verhaal over een jeugd in een moeilijk gezin dat resulteert in een moeizaam opgroeien en een beschadigd individu als volwassene. Een verhaal dat indruk maakt vanwege het heftige leven van Sofia en de manier waarop zij daarmee omgaat en tegelijk wordt de lezer bijna nergens direct met deze ellende geconfronteerd waardoor het schrijnende verhaal juist sterker aanwezig is in het leven van anderen dan wanneer Cognetti enkel het verhaal van Sofia van begin tot eind had opgeschreven.