Een Mexicaans verhaal?

Jeanine Cummins werkte tien jaar in de uitgeverswereld voor ze fulltime schrijver werd. Ze woont en werkt in New York en schreef drie romans. Haar derde roman Wie omkijkt was meteen bij verschijnen al internationaal spraakmakend en de rechten werden aan verschillende landen verkocht. In Nederland is Wie omkijkt Cummins’ debuut, dat verscheen in vertaling van Carola van der Kruk-De Boer bij uitgeverij Mozaïek.

Op een familiefeestje wordt de hele familie van Lydia en haar achtjarige zoontje Luca vermoord door een plaatselijk drugskartel. Lydia en Luca vluchten meteen zo ver mogelijk weg en proberen dwars door Mexico naar El norte, de Amerikaanse grens te komen, een deel van hun reis brengen ze door op de goederentrein die ook wel ‘het Beest’ genoemd wordt en onderweg wachten veel gevaren, maar ook een paar voorzichtige vriendschappen.

De controverse rondom de roman was vanaf het allereerste begin groot. Veel Mexicanen vinden dat Cummins niet het recht had dit verhaal als Amerikaan te vertellen. De auteur geeft in haar nawoord zelf ook aan hiermee geworsteld te hebben. Wie heeft het recht om welk verhaal te vertellen en waarom?

“Ik was bang dat ik, als schrijfster die zelf geen migrant is en ook geen Mexicaan, eigenlijk helemaal niet het recht had om een boek te schrijven dat zich bijna helemaal in Mexico afspeelt en helemaal over migranten gaat.”

Wie omkijkt leest als een verhaal waar veel onderzoek voor gedaan heeft en het mag duidelijk zijn dat Cummins niet zomaar een verhaal schrijft, hoewel haar personages fictief zijn, is de situatie waarin zij zich bevinden dat niet. Cummins slaagt erin een brug te slaan tussen de lezer en deze ondenkbare reis en dat is indrukwekkend.

“Er is al zoveel gebeurd en ze hebben al zoveel met elkaar meegemaakt dat elk uur van deze reis aanvoelt als een jaar. En wat er ook gebeurt, niemand anders in hun leven zal ooit kunnen begrijpen hoe moeilijk en zwaar deze reis was. De personen die ze hebben ontmoet, de angst die met hen mee reist, het verdriet en de vermoeidheid die aan hen vreten, hun vastberadenheid om naar het noorden te blijven koersen, de band van het trauma – het smeedt hen samen zodat het nu bijna voelt alsof ze familie zijn.”

Het verhaal is opgebouwd uit relatief korte stukken met snelle perspectiefwisselingen die niet altijd aangekondigd worden. Er is een duidelijk aanwezige alwetende verteller, en in de derde persoon enkelvoud komt de binnenwereld van verschillende personages voorbij, waardoor de lezer een inkijkje krijgt in de gedachtewereld van verschillende vluchtelingen. Dit maakt het verhaal interessant en tegelijk soms een beetje warrig.

In de tekst, die oorspronkelijk in het Engels verscheen, zijn Spaanse woorden gehandhaafd. Ook in de Nederlandse vertaling zijn deze gehandhaafd, zonder verder uitleg. De meeste woorden zijn prima te begrijpen tijdens het lezen, maar het authentieke tintje dat de taal zou moeten geven aan het verhaal blijft uit. Het legt eerder de nadruk op de gekunsteldheid ervan.

Wie omkijkt is een indrukwekkend verhaal dat een inkijkje geeft in de wereld van de drugskartels en vluchtelingen in Mexico en is tegelijk een aanklacht tegen de Amerikanen en hun vluchtelingenbeleid. Cummins vormt een brug tussen verschillende werelden en dat is haar moeilijk kwalijk te nemen. Dat neemt echter niet weg dat ook Mexicaanse auteurs gehoord zouden moeten worden, ook door Amerikaanse uitgeverijen.