Een spiegel?

In Waanzee van Robert Haasnoot is de verteller een gemeentesecretaris uit Zeewijk, die na 34 jaar probeert te achterhalen wat er nu echt gebeurd is op de Gekkenlogger in de zomer van 1915. Het visserschip de Noordster heeft weken doelloos gedobberd op de Noordzee, onder leiding van Arend Falkenier, een man van 27 jaar, die door zijn vissersmaten en zelfs de schipper werd gezien als een uitverkoren man van God en hen daarom de leiding kreeg. Hij profeteerde op open zee dat de wereld was vergaan en dat ze nu naar Jeruzalem moesten varen. De christelijke vissers geloofden hem op zijn woord, maar degene die twijfelden werden door Arend uitgemaakt voor duivels en aangepakt met dramatische gevolgen.

In het eerste deel wordt het bevindelijk geloof van de mensen uit Zeewijk uit de doeken gedaan. Streng in de leer, zich afzetten tegen wereldse invloeden en met hun eigen taal (tale Kanaäns), met uitdrukkingen uit de Bijbel, die aangegeven hoe het met het geloof gesteld is. De woorden zijn enigszins vertrouwd en ik weet niet in of lezers buiten deze bubbel, dit kunnen volgen of begrijpen. Het is niet zomaar Ja ik geloof en je gehoorzaamt God en je bent gered van de eeuwige straf. Het is een proces wat steeds maar weer wordt aangevochten, want het zaligmakende geloof moet je gegeven worden. Of zoals de gemeentesecretaris concludeert: “De hopeloze inconsequenties van hun meedogenloze leer blijven angstvallig verborgen achter een gordijn van wijdlopige bespiegelingen over de verdorven aard van de mens, in de ondoorzichtige tale Kanaäns."
Het zet duidelijk een sfeer, waardoor het christelijk geloof ontspoort in het tweede deel, doordat Arend met zijn vrome praat de vissers op het schip onder de duim houdt. Ergens is dat pijnlijk om te lezen, want mijn geloof is gegrond op dezelfde bijbel. Het feit dat je er alle kanten mee op kunt gaan, is nog geen garantie dat het bij mij wel in orde is.

De gemeentesecretaris is heel betrokken bij zijn onderzoek. Hij realiseert dat hij zelf ook onder invloed van zo’n man als Arend zou kunnen komen.
“Ik kijk naar Gerrits portret en besef opeens dat ik ook waarschijnlijk geen verweer zou hebben gehad tegen een besmettelijke gek aan boord. Ook ik zou in Arend hebben geloofd, ook mij zou hij hebben gemesmeriseerd en dat is een verontrustende waarheid.”

Dat tilt het boek voor mij naar een hoger niveau. Naast de tale Kanaans, hanteert Robert Haasnoot een prettige schrijfstijl en blijft het boeiend om te ontdekken wat er precies is gebeurd, ook al is dat gruwelijk. Waanzee zou men kunnen zien als een spiegel voor christenen, of wat godsdienstwaanzin kan doen, Dit lijkt heel extreem, maar tijdens het lezen dacht ik aan charismatische mensen (en eenzijdige media) die met woorden en beelden een groep mensen in hun greep houdt. Voeg daarbij het element van eindtijd, (in 1915 was het vanwege de Eerste Wereldoorlog en moderne uitvindingen, nu zijn het rampen als klimaatcrisis, bosbranden, sprinkhanenplaag en corona) en ik vond het op een merkwaardige manier een actueel boek.