Angela Merkel : koningin zonder kroon maar met gezag !

Het boek van de Nederlandse journaliste Michèle de Waard is verschenen een maand voor de Bundestag-verkiezingen van september 2017. Ondertussen weten we dat de partij van Angela Merkel (CDU/CSU) rake klappen heeft gekregen, alsook haar coalitiepartner SPD. Het vormen van een nieuwe regering met Angela Merkel als bondskanselier loopt naar Duitse normen niet van een leien dakje. Onmiddellijk na de verkiezingen had de SPD te kennen gegeven dat ze kozen voor de oppositie. Merkel heeft dan gepoogd een coalitie te vormen met de groenen en de liberalen (FDP)maar dat is niet gelukt omdat vooral de FDP zich niet kon vinden in het onderhandelde regeerprogramma. Gelukkig voor Merkel heeft de SPD een bocht van 180° gemaakt en na een interne ledenbevraging dan toch ervoor geopteerd opnieuw met Merkel in zee te gaan. Op het ogenblik van het schrijven van deze recensie zijn de onderhandelingen volop bezig om een nieuwe regering te vormen. In België zijn we lange regeringsvormingen gewoon, maar voor de immer efficiënte Duitsers is het feit dat er 6 maanden na de verkiezingen nog geen regering is zeer ongewoon. Dit is opmerkelijk, zeker met een bondskanselier als Angela Merkel die in Europa gezien wordt als een zeer sterke leider. In het razend interessante boek van Michèle de Waard wordt duidelijk waarom vandaag ook Duitsland een verdeelde natie is, zelfs met een sterke persoonlijkheid als Angela Merkel aan het bewind. De auteur beschrijft uitgebreid de keuzes die Angela Merkel de afgelopen jaren heeft moeten maken. Merkels' beslissingen die steeds volgden na een grondige analyse van het probleem en de mogelijke oplossingen, konden niet altijd rekenen op een uitgesproken steun van haar landgenoten. Tegelijkertijd is het precies dat wat Angela Merkel zonder overdrijven tot een staatsvrouw heeft gemaakt : ze kiest voor oplossingen die voor haar achterban en mede-burgers niet altijd populair zijn maar die naar haar mening het best het Europese en/of Duitse algemeen belang dienen. Electorale overwegingen zijn daaraan ondergeschikt. De keuzes die Merkel heeft gemaakt, evenals de weg daartoe vormen de kern van het boek van Michèle de Waard. Ze heeft het vooral over de Europese politiek van Merkel : "Merkel heeft als leider van het sterkste land grote inspanningen gepleegd om de euro overeind te houden, de monetaire unie in Europa te versterken, en alle leden aan boord te houden" (blz 201). Op zich geen geringe verdienste maar Merkel heeft op veel intern Duitse weerstand gestoten :
- het opkopen van staatsobligaties van zwakke euro-landen door de ECB met als doel de rentes van die landen te doen dalen en dit voor onbeperkte termijn stootte op verzet van leden van de Bundesbank die vonden dat dit niet tot het mandaat van de ECB behoorde
- de 'quantitative easing' (QE) waarbij de ECB de geldhoeveelheid zou opdrijven door het opkopen van obligaties van overheden, banken en bedrijven en dit geld in de markt te brengen om deflatie te vermijden en investeringen aan te trekken, was voor vele Duitsers een brug te ver. Voorafgaand aan de Tweede Wereldoorlog hadden ze immers gezien tot welk een economische catastrofe een uit de hand gelopen inflatie kon leiden door de geldpersen te laten aanslaan. Velen waren overtuigd dat QE hetzelfde resultaat zou hebben, zelfs al had de ECB daar een beperking in bedrag en tijd op gezet.
- toen Griekenland failliet dreigde te gaan, hebben de Europese leiders na veel discussie het land ondersteund via het toekennen van leningen. Ook dit was voor vele Duitsers onaanvaardbaar, niet alleen omdat ze de grootste last moesten dragen maar ook omdat er naar hun mening in het Europese Stabiliteitspact vermeld stond dat Europese landen elkaar niet mochten bijspringen als de openbare financiën van een euro-lid uit de hand liepen.
Merkel heeft in deze 3 gevallen telkens haar verantwoordelijkheid opgenomen omdat dit naar haar mening het beste was voor het Europees belang, zelfs na hevig verzet in haar eigen land. Toch heeft ze ook een rode lijn getrokken die niet mocht overschreden worden en waarbij ze heel goed besefte dat anders de Duitse belangen niet zouden gediend worden :
- de uitgifte van euro-obligaties heeft ze uitgesteld tot de euro-landen hun begroting, staatsschuld en economische politiek meer op elkaar hebben afgestemd. Indien dit niet zo zou zijn, dan zou de uitgifte van euro-obligaties ertoe hebben geleid dat Duitsland een hogere rente zou betalen op zijn leningen dan vandaag het geval is.
- toen het IMF pleitte voor het kwijtschelden van (een deel van) de Griekse staatsschuld, heeft Merkel dit direct naar de prullenmand verwezen alleen al omdat veel Duitse banken in het verleden leningen hadden toegekend aan Griekenland en daardoor grote verliezen zouden moeten incasseren
De grootste weerstand echter heeft ze in eigen land ervaren na haar nu reeds legendarische woorden "wir schaffen das" in september 2015. Europa werd overspoeld door vooral oorlogsvluchtelingen uit Syrië, Irak en Afghanistan. Vanuit moreel standpunt vond Merkel dat Duitsland een voortrekkersrol moest spelen in het opvangen van deze vluchtelingen. Aanvankelijk volgden de Duitsers hun bondskanselier maar snel realiseerden ze zich dat dit heel wat problemen opleverde. Met 'wir' had Merkel ook de andere Europese landen op het oog, maar een aantal onder hen (vooral de Oost-Europese landen zoals Polen, Hongarije, Tsjechië en Slowakije) voelden daar niets voor en sluisden vluchtelingen door naar Duitsland, Oostenrijk en de Benelux-landen. Italië en Griekenland kampten als grenslanden met bootvluchtelingen vooral vanuit Afrika die met doodsverachting de Middellandse Zee overstaken en hun geluk zochten in Europa en het Verenigd Koninkrijk. De immer pragmatisch ingestelde Merkel besefte dat er andere oplossingen gezocht moesten worden en met de Europese Unie sloot ze betwistbare akkoorden met Turkije en Libië. De bedoeling was om de stroom aan vluchtelingen in te dijken en ervoor te zorgen dat deze menswaardig werden opgevangen in kampen in Turkije en Libië. In eigen land vonden veel Duitsers dat Merkel te ver was gegaan in haar engagement en dat Duitsland aan de Duitsers toebehoorde. Een beweging als Pegida en de aanvankelijke anti-euro partij AfD (Alternative für Deutschland) staken sterk de kop op en vooral de AfD heeft daar electoraal de vruchten van geplukt en het verzet tegen Merkel en haar regering georganiseerd.
Merkel paste haar politiek wel aan, maar bleef onverstoorbaar in de verdediging van haar waarden en normen en dit in heel wat situaties :
- tot op vandaag weigert ze quota te aanvaarden voor opvang van aantal vluchtelingen in Duitsland
- bij de verkiezing van Donald Trump heeft ze zowat als enige leider gewezen op een blijvende samenwerking met Amerika, maar wel met respect voor de democratische waarden en de rechtstaat
- ze aarzelt niet om de conservatief-nationalistische regeringen van Polen, Hongarije en Slowakije erop te wijzen dat de principes van de rechtstaat gerespecteerd moeten worden en dat solidariteit een essentiële waarde is in de Europese Unie

Het boek van Michèle de Waard focust vooral op de Europese politiek van Merkel en dan zeker op de economische aspecten ervan. Daar zal haar ervaring als gewezen chef Economie van NRC Handelsblad en columniste voor Het Financieele Dagblad zeker niet vreemd aan zijn. De lezer moet bij de les zijn, maar de auteur legt ook alles mooi uit. Ze heeft echt een politieke biografie geschreven die de carrière van Merkel beschrijft vanaf haar eerste stappen in de politiek tijdens en kort na de Duitse hereniging tot op vandaag. De lezer krijgt er de Duitse en Europese politieke geschiedenis van de laatste 30 jaar zomaar bij.
De politieke loopbaan van Merkel is nog niet ten einde. Ze heeft een groot deel van haar voorbije kanselierschap noodgedwongen moeten besteden aan vooral Europese problemen. Wellicht kan ze binnenkort starten met een nieuwe termijn als bondskanselier. Hopelijk krijgt ze de tijd om in coalitie met de socialisten ook ten volle in te zetten op de sociaal-economische problemen van Duitsland. Europa staat ook nog voor grote uitdagingen (afhandeling van de Brexit, de nog altijd voortdurende vluchtelingenproblematiek, uitbouwen van Europees veiligheidsbeleid...) en het is te hopen dat Merkel, samen met de Franse president Macron, Europa verder vorm kan geven in deze geglobaliseerde wereld.