Is onze maatschappij een psychiatrische patiënt geworden?

Borderline is een psychiatrische diagnose. De kenmerken zijn verlatingsangst, instabiele en intense relaties, onaangepaste agressie, identiteitsstoornissen, affectlabiliteit, impulsiviteit, stressgeboden paranoïde en dissociatiesymptomen, automutilatie en suïdicidaliteit, zinloosheid en leegte.

Dit zijn de titels van de hoofdstukken uit het boek van De Wachter. Alleen: De Wachter past de criteria niet toe op een individu dat tegenover hem zit, maar op de huidige westerse maatschappij. Hij gebruikt het beeld als bril om te kijken naar wat er in onze (westerse) gebeurt, hoe mensen in onze maatschappij zich gedragen, welke ontwikkelingen er zijn en hoe hun samenhang is.
Wie het leest, herkent heel veel. De Wachter helpt ons kijken - zoals een schilder je ogen kan openen voor dingen die je anders niet eens zou hebben opgemerkt, zo ga je door de benadering van De Wachter op een andere manier kijken naar hoe mensen zich gedragen, hoe mensen reageren.
De ondertitel van het boek is 'Het einde van de normaliteit'. De suggestie is dat de normen van vorige decennia een vorm van normaliteit definieerden en dat de ontwikkelingen onze maatschappij buiten de grenzen van die definitie voeren. De Wachter neemt veel waar wat niet aan die normen voldoet. Misschien forceert hij zich af en toe, maar het kost me geen moeite om hem dat te vergeven: hij streeft naar een breed, onderbouwd en zo veelomvattend mogelijk beeld. Hij slaagt daarin.

Van de grenzeloze anonieme agressie op social media tot aan de populariteit van piercings en tattoos,
Van de hypes in de genderzoektocht tot nieuwe en snel opkomende vormen van verslaving
Van het gevoel van machteloosheid die zich o.a. uit in complottheorieën tot de boosheid als de overheid niet goed voor ons zorgt - en we willen alles en we willen het nu,
Van de grenzeloze zelfpublicatie en zelfpromotie op social media tot het zoeken naar nieuwe, andere stabiliteit gevende (samen-)leefvormen,
Van de zoektocht naar 'kicks' tot instabiele en fluctuerende relaties,
Bent u wel eens berichten en situaties tegengekomen waarvan u zich afvroeg: 'is dat nou normaal?'

Het is goede vraag. U hanteert een beoordelingskader en dat mag - het is goed dat wij ons daarvan bewust zijn. De Wachter herkent veel van die situaties en hij relateert ze aan zijn eigen referentiekader. Hij ziet een groot pakket aan symptomen en hij komt tot de conclusie: dit lijkt wel erg veel op een collectieve, maatschappelijke vorm van borderline. En misschien zijn we tegelijk bezig onze normen te verschuiven en een nieuwe vorm van normaliteit te definiëren - maken daarmee onze nieuwe tijden normaal of sluiten we gewoon onze ogen voor wat er gebeurt?. De nieuwe tijden zijn bordeline tijden.

De Wachter sluit zijn boek af met een hoofdstuk Hoop. Aanbevelingen om op een andere manier na te denken, maar vooral om op een andere manier te waarderen. Ik nodig u graag uit om daar zelf over te lezen - het is het waard. Ik betwijfel persoonlijk serieus of hij daarmee het essentiële probleem van onze maatschappij adresseert, maar dat is voor het denken en het instrumentarium dat De Wachter geeft niet belangrijk. Het eerste belang is dat we het gaan zien.

Ik schrijf zelf SF-verhalen en beweeg me dus in het wereldje van Science Fiction en Fantasy - ik ben van de harde, technologische sf, een misvorming die het gevolg is van mijn achtergrond in natuurkunde en sterrenkunde. Als ik nadenk over wat ik in de SFF-bubbel herken van wat De Wachter schrijft, dan zie ik wel thema's in onze maatschappij.
Waar komt de bijzondere fascinatie voor zombies vandaan?
Wat vinden mensen zo mooi aan horror en de meest bloedige uitwassen?
Waarom is er zo'n waardering voor vampieren en weerwolven?
Is de populariteit van magie een vlucht voor een wereld die te ingewikkeld is, te technologisch, te onzeker?
Zijn superhelden een poging om goed en kwaad te herdefiniëren en voor onszelf daar betekenis in te vinden?
Waarom worden films steeds sneller (ik keek laatst een oude James Bond en wat was die traag ....), steeds agressiever, steeds gewelddadiger?
Waarom worden écht kwaadaardige hoofdpersonen steeds meer gewaardeerd?
Het is voor mij nuttig om na te denken. Over mezelf, over mijn wereld, over mijn rol daarin. Misschien zelfs wel over de boodschap die ik bewust of onbewust breng in mijn leven, mijn meningen, mijn verhalen.De Wachter heeft me wat gereedschap gegeven.

Ik beveel het boek van harte aan. Er zit goed denkwerk in, het is tot nadenken stemmend en faciliterend - zelfs als je het er niet altijd mee eens bent.
Toch één puntje van kritiek: de stijl is niet top en af en toe zelfs irritant. Er zijn herhalingen die ik herken van het gebruik van de tekstverwerker, een wat slordige redactie en uitweidingen waar het eenvoudig scherper had gekund.