Enkele aardige ideeën in een taalrommeltje

Disclaimer: ik las een digitale versie via de online-bibliotheek in maart 2023. Het is mogelijk dat de opmerkingen op latere digitale edities of op geprinte versies niet (volledig) van toepassing (meer) zijn.

In FaSciFi vertelt de auteur verhalen op het gebied van science fiction en fantasy. Hij schrijft zelf op de flaptekst: 'Sommige verhalen zijn puur Science Fiction die de lezer het gevoel kunnen geven dat het logisch is als de beschreven futuristische technische faciliteiten al in de zeer nabije toekomst mogelijk zijn. Andere verhalen zijn meer Fantasy, waar de sfeer niet zozeer magisch of sprookjesachtig is, maar veeleer kan worden omschreven als de toestand tussen slapen en waken. Een sfeer die in het Engels ook wel wordt omschreven als 'twilight zone' of in onze eigen taal met het mooie oude woord 'tweeduuster'.'

De SF is niet 'hard', er wordt nauwelijks ingegaan op eventueel technische achtergronden. De Fantasy is er niet een van tovernaars en dwergen en draken maar zit in de hoek van het paranormale, de twilight-zone. Thematisch viel het me op dat in veel verhalen ziekenhuis en ziekte en dood een rol spelen (de auteur is volgens zijn LinkedIn-pagina decennia actief geweest als natuurarts). Een tweede thema dat ik regelmatig terug zag komen is moeizaam tot slecht lopende traditionele man-vrouw-relaties met hun traditionele problemen. Dromen spelen regelmatig een rol, vaak hebben ze een uitleggend of waarschuwend karakter.

Bij Science Fiction en Fantasy spelen per definitie ideeën en creatieve uitwerkingen een grote rol. Ik kwam in deze bundel best een paar leuke ideeën tegen, soms zelfs origineel. Incidenteel werd zo'n idee tot een leuk slot gebracht (bijvoorbeeld in het verhaal 'I(k) quant'). In de meeste verhalen was de clou niet leuk, niet verrassend en/of niet bevredigend – soms werd het verhaal irritant, soms was het slot onvoorbereid en onlogisch. Een wat mij betreft mislukt verhaal is bijvoorbeeld 'Oblivion' waarin een poging wordt gedaan de belevingswereld van een dementerende te beschrijven, terwijl het verhaal plotsklaps eindigt met een onlogische, onwaarschijnlijke en onbevredigende wraak door het noodlot op een vervelende verplegende.

De bundel kent regelmatig momenten waarop uitweidingen de lezer op dwaalsporen brengen. Er zijn verhalen waar de interne logica ontbreekt (bijvoorbeeld het verhaal Station).
Er zijn verhalen die gewoon slecht te volgen zijn. Bijvoorbeeld bij het verhaal 'Ontsnapping' heeft de plotselinge afloop op geen enkele manier iets te maken met de start van het verhaal. Ik heb een paar maal teruggebladerd om te kijken of ik niet per ongeluk de kop van één verhaal aan het koppelen was met de staart van een ander. Ik vond het als lezer een bizarre ervaring – dat is dan wel weer op een vreemde manier grappig vervreemdend.

De taalkundige kant van het boekje is voor mij de echte afknapper. Ik ben niet gevoelig voor een incidentele taalfout – het kan gebeuren, je leest erover heen en het verhaal houdt je vast. Dat wordt lastig als taalproblemen structureel worden. Dat is in dit boek het geval: opmaakfouten, verkeerd afgebroken zinnen, slecht lopende zinnen, fouten in spelling, slordigheden als typefouten en het verkeerd afbreken van woorden, onterechte komma's of juist vergeten komma's, en nog heel veel andere soorten tahlvoudjes. Het zijn er op elke pagina een aantal. Pagina na pagina. Het werden er zoveel, dat ik er last van kreeg.

De schrijver gebruikt bij voorkeur 'denktaal'. Hij kruipt in de huid van een hoofdpersoon en omschrijft de ervaringen van zo dichtbij mogelijk. Waar bij sommige auteurs zo'n monologue intérieur leidt tot lange, ingewikkelde en diepgaande overdenkingen, gebeurt bij Van Oosterum precies het omgekeerde. Het leidt tot heel veel staccato: 'Het was vreemd hier. Hij kende de vrouw niet. Ze at. Heel vreemd.' De zinnen krijgen regelmatig vreemde vormen die het lezen lastig maken, zoals bijvoorbeeld in het begin van het verhaal Station: 'Echt wennen deed het nooit, alleen zijn. Samen hadden ze een goed leven gehad, hij en Betty.' En twee alinea's verderop: 'Al met al misschien twintig mensen waren er naar de crematie gekomen. Muziek van Mozart had hij uitgekozen.' Het lijkt alsof Yoda aan het woord is. Incidenteel is het spelen met de leesbaarheid van zinnen nuttig maar als het vaker gebeurt, wordt het lezen lastig. In deze bundel is het schering en inslag.
Om dicht bij het denkproces van zijn hoofdpersonen te blijven, gebruikt de auteur regelmatig popi-jopi-taal, zoals bijvoorbeeld 'dan werd ie warm van binnen.', 'Verdiende aardig hoor', 'nou ja, noem maar op.' Het gebeurde mij te vaak, het leidde bij mij niet tot vertrouwelijkheid maar eerder tot afstand tot de hoofdpersoon.

Al met al: ik heb het boek uitgelezen om dit te kunnen schrijven, dat kostte me een behoorlijke dosis doorzettingsvermogen. De paar leuke ideeën die de schrijver heeft verzuipen helaas in de chaos van problematisch taalgebruik, onvoldoende goed opgebouwde vertellingen en dramatisch slechte redactie.
Lang getwijfeld over het aantal sterren. Het worden er twee, vanwege de goede bedoelingen. Ik gun de schrijver van harte een betere begeleiding van zijn leuke ideeën.