Lezersrecensie
Belangrijke boodschap verdrinkt in het volume
Het onderwerp is zonder twijfel actueel én belangrijk!
Wij hebben moreel sterke leiders nodig, mensen die worden gedreven door niet alleen deskundigheid maar ook integriteit, dienstbaarheid, rechtvaardigheid, solidariteit. Onze maatschappij is zo complex, zo samengesteld, regelmatig ook zo onduidelijk als het gaat om verdelingen van macht en verantwoordelijkheid, dat de persoonlijke integriteit van leiders (én uitvoerders) noodzakelijk is om het geheel te laten functioneren. Als het morele kompas van leiders en de procedures die dat moeten borgen niet functioneren, gaat het gegarandeerd fout. Dat kunnen en mogen wij niet accepteren.
Brenninkmeijer is vanuit de rollen die hij heeft ingevuld (o.a. als nationaal ombudsman) in staat een overzicht van het veld te geven. En dat doet hij, breed gelardeerd door voorbeelden uit zijn praktijk en uit de politieke en maatschappelijke actualiteit. Het is zonder meer boeiend, hij weet precies waar hij het over heeft, hij kan putten uit een enorme ervaring over hoe onze maatschappij op allerlei niveaus (dis-)functioneert.
Ik ondersteun van harte de noodzaak om te blijven spreken over integriteit, vertrouwen versus controle, regelgeving versus mensgerichtheid, rechtszekerheid versus consideratie. Ik heb net als elke eindverantwoordelijk bestuurder ervaring met de conflicten en onzekerheid die zulke dilemma's opleveren. Ik heb in het verleden een paar overwegingen daarover op mijn eigen website opgenomen, lees een paar voorbeelden daarvan hieronder:
www.wettum.org/2021/10/21/integer-en-vriendelijk-leven/
www.wettum.org/2022/05/02/een-goed-voorbeeld/
Waar ik dus de boodschap van Brenninkmeijer goed begrijp en volledig ondersteun, heb ik toch een paar bedenkingen tegen zijn aanpak. Ik denk dat daardoor zijn boek de doelen die hij ermee heeft minder zal bereiken dan de boodschap waard is.
In de eerste plaats: perfect is de vijand van goed. Dat geldt bijvoorbeeld bij het streven naar volledigheid. Brenninkmeijer gebruikt ruim 300 pagina's. Die heeft hij nodig omdat hij zijn onderwerp van alle kanten wil benaderen, overal voorbeelden bij geeft (die vaak overigens best boeiend zijn maar tegelijk het verhaal tijdgebonden maken, zie bijvoorbeeld zijn wens dat Trump de ingezette versterking van de rechtsstaat door Obama zal gaan voortzetten...). Die dikte van het boek maakt de boodschap absoluut minder toegankelijk en minder overzichtelijk. Ik vermoed zelf dat een andere opzet de boodschap sterker had kunnen maken voor 'geïnteresseerde lezers´, ik denk dat nu alleen volhardende professionals aan het boek zullen beginnen (en het misschien ook uitlezen). De keuze voor 'vlammend betoog' en 'volledigheid' sluiten elkaar uit, ben ik bang.
In de tweede plaats: het hoge 'stuurlui aan wal'- gehalte. De rollen van ombudsmannen en andere externe controleurs zonder directe belangen zijn belangrijk. Het is noodzakelijk om iemand van buiten de betrokken organisaties en belangen te laten kijken, afwegen, corrigeren, verbeteren. Dat is soms/ vaak best lastig voor betrokkenen (ook daarin heb ik ervaringen), maar het is goed en noodzakelijk – de adviezen die eruit komen moeten serieus worden genomen, verantwoordelijken moeten zich verplicht voelen er iets mee te doen en daarover transparant verantwoording af te leggen. De valkuil van die externe controleursrollen is het altijd-beter-weten-zonder-zelf-feilbaar-te-zijn. Daar leidt dit boek wel een beetje aan: er komen heel veel situaties aan de orde waarin de auteur controleerde en het beter wist, ik ben nauwelijks situaties tegengekomen waarin hij op de rol van zijn eigen instanties reflecteert. Het bekende 'who polices the police´ geldt mutatis mutandis natuurlijk ook voor ombudsmannen, geschillencommissies, veiligheidsraden, toezichthouders en andere stuurlui aan wal. Ze moeten er zijn en ze zijn belangrijk, maar zonder reflectie op hun eigen functioneren en de consequenties van het invullen van hun rol voor maatschappelijke verhoudingen hollen zij hun eigen betekenis uit. Het boek onderkent dit proces naar mijn idee nauwelijks.
In de derde plaats, ondanks de dikte van het boek: uitgangspunten kunnen sympathiek zijn maar de praktijk is weerbarstig. Nu zegt Brenninkmeijer gelukkig nergens dat het makkelijk is, maar toch een paar voorbeelden.
'Het gaat niet om regels, het gaat om mensen': dat is natuurlijk waar. Maar dat uitgangspunt krijgt in combinatie met andere uitgangspunten (ongewenste?) effecten. Het betekent bij onze veeleisende maatschappij dat door regels geborgde rechten meteen 'minimale' rechten zijn, het rekening houden met mensen komt daar bovenop. Wie in een poging om mensen vóór te laten gaan ervoor kiest om een regel niet te houden, die zal worden gecorrigeerd door geschillencommissies, klachtenprocedures, ombudsmannen. En dat is terecht: in de uitvoering mogen de regels niet genegeerd worden. Daarna volgt een gelijkheidsbeginsel: als burger A op een manier wordt behandeld die iets méér doet dan volgens de regels toegekend is, dan eist de breed gevoelde rechtvaardigheid dat élke burger daar recht op heeft. Individualisering werkt in de praktijk niveauverhogend voor de algemene eisen die aan de uitvoeringorganisatie wordt gesteld. Dat de uitvoering zich daarom beperkt tot het zo scherp mogelijk toepassen van de expliciet geformuleerde rechten is logisch – het systeem dwingt ze.
'Zwakkeren moeten worden beschermd tegen sterkeren': dat is natuurlijk waar. De individuele burger moet beschermd worden tegen willekeur van de overheid, tegen machtsmisbruik, tegen regels of maatregelen die in individuele gevallen niet-bedoelde nadelige effecten hebben. Tegelijk worden uitvoeringsorganisaties die democratisch vastgestelde maatregelen uit moeten voeren door individuen gegijzeld, klemgezet – en ook dat is waarschijnlijk (soms/ vaak?) terecht. Dat is (soms/ vaak?) niet de schuld van die individuen, (soms/ vaak?) niet van de uitvoerenden, maar van het totale onoverzienbare complexe systeem van regels en procedures en geclaimde rechten. Ik heb wel eens de indruk dat in sommige processen de uitvoeringsorganisatie de (onbeschermde) zwakkere partij is geworden en dat er niet veel consideratie is met medewerkers (en dat zijn ook mensen!) die in het woud van eisen en verwachtingen de onmogelijke concrete keuzes moeten maken.
Mijn conclusie:
Ik steun de bedoeling 'vlammend betoog' van Brenninkmeijer van harte: wij hebben integere, transparante, deskundige én menselijke leiders nodig. Als bestuurders, als opiniemakers, op de werkvloer, in de organisatie en in de uitvoering (én als burgers!). Een oproep tot reflectie voor iedereen!
Ik zie de noodzaak waarin Brenninkmeijer voorziet voor veel voorbeelden, veel input, breed zicht en veelomvattende analyse. Hij draagt heel veel materiaal aan uit een brede en relevante ervaring.
Ik ben bang dat de combinatie afbreuk doet aan elk van de twee. Dit boek zal het grootste nut hebben bij de tweede doelstelling. Vandaaruit hoop ik dat veel mensen zich zullen gaan bezighouden met de eerste.
Wij hebben moreel sterke leiders nodig, mensen die worden gedreven door niet alleen deskundigheid maar ook integriteit, dienstbaarheid, rechtvaardigheid, solidariteit. Onze maatschappij is zo complex, zo samengesteld, regelmatig ook zo onduidelijk als het gaat om verdelingen van macht en verantwoordelijkheid, dat de persoonlijke integriteit van leiders (én uitvoerders) noodzakelijk is om het geheel te laten functioneren. Als het morele kompas van leiders en de procedures die dat moeten borgen niet functioneren, gaat het gegarandeerd fout. Dat kunnen en mogen wij niet accepteren.
Brenninkmeijer is vanuit de rollen die hij heeft ingevuld (o.a. als nationaal ombudsman) in staat een overzicht van het veld te geven. En dat doet hij, breed gelardeerd door voorbeelden uit zijn praktijk en uit de politieke en maatschappelijke actualiteit. Het is zonder meer boeiend, hij weet precies waar hij het over heeft, hij kan putten uit een enorme ervaring over hoe onze maatschappij op allerlei niveaus (dis-)functioneert.
Ik ondersteun van harte de noodzaak om te blijven spreken over integriteit, vertrouwen versus controle, regelgeving versus mensgerichtheid, rechtszekerheid versus consideratie. Ik heb net als elke eindverantwoordelijk bestuurder ervaring met de conflicten en onzekerheid die zulke dilemma's opleveren. Ik heb in het verleden een paar overwegingen daarover op mijn eigen website opgenomen, lees een paar voorbeelden daarvan hieronder:
www.wettum.org/2021/10/21/integer-en-vriendelijk-leven/
www.wettum.org/2022/05/02/een-goed-voorbeeld/
Waar ik dus de boodschap van Brenninkmeijer goed begrijp en volledig ondersteun, heb ik toch een paar bedenkingen tegen zijn aanpak. Ik denk dat daardoor zijn boek de doelen die hij ermee heeft minder zal bereiken dan de boodschap waard is.
In de eerste plaats: perfect is de vijand van goed. Dat geldt bijvoorbeeld bij het streven naar volledigheid. Brenninkmeijer gebruikt ruim 300 pagina's. Die heeft hij nodig omdat hij zijn onderwerp van alle kanten wil benaderen, overal voorbeelden bij geeft (die vaak overigens best boeiend zijn maar tegelijk het verhaal tijdgebonden maken, zie bijvoorbeeld zijn wens dat Trump de ingezette versterking van de rechtsstaat door Obama zal gaan voortzetten...). Die dikte van het boek maakt de boodschap absoluut minder toegankelijk en minder overzichtelijk. Ik vermoed zelf dat een andere opzet de boodschap sterker had kunnen maken voor 'geïnteresseerde lezers´, ik denk dat nu alleen volhardende professionals aan het boek zullen beginnen (en het misschien ook uitlezen). De keuze voor 'vlammend betoog' en 'volledigheid' sluiten elkaar uit, ben ik bang.
In de tweede plaats: het hoge 'stuurlui aan wal'- gehalte. De rollen van ombudsmannen en andere externe controleurs zonder directe belangen zijn belangrijk. Het is noodzakelijk om iemand van buiten de betrokken organisaties en belangen te laten kijken, afwegen, corrigeren, verbeteren. Dat is soms/ vaak best lastig voor betrokkenen (ook daarin heb ik ervaringen), maar het is goed en noodzakelijk – de adviezen die eruit komen moeten serieus worden genomen, verantwoordelijken moeten zich verplicht voelen er iets mee te doen en daarover transparant verantwoording af te leggen. De valkuil van die externe controleursrollen is het altijd-beter-weten-zonder-zelf-feilbaar-te-zijn. Daar leidt dit boek wel een beetje aan: er komen heel veel situaties aan de orde waarin de auteur controleerde en het beter wist, ik ben nauwelijks situaties tegengekomen waarin hij op de rol van zijn eigen instanties reflecteert. Het bekende 'who polices the police´ geldt mutatis mutandis natuurlijk ook voor ombudsmannen, geschillencommissies, veiligheidsraden, toezichthouders en andere stuurlui aan wal. Ze moeten er zijn en ze zijn belangrijk, maar zonder reflectie op hun eigen functioneren en de consequenties van het invullen van hun rol voor maatschappelijke verhoudingen hollen zij hun eigen betekenis uit. Het boek onderkent dit proces naar mijn idee nauwelijks.
In de derde plaats, ondanks de dikte van het boek: uitgangspunten kunnen sympathiek zijn maar de praktijk is weerbarstig. Nu zegt Brenninkmeijer gelukkig nergens dat het makkelijk is, maar toch een paar voorbeelden.
'Het gaat niet om regels, het gaat om mensen': dat is natuurlijk waar. Maar dat uitgangspunt krijgt in combinatie met andere uitgangspunten (ongewenste?) effecten. Het betekent bij onze veeleisende maatschappij dat door regels geborgde rechten meteen 'minimale' rechten zijn, het rekening houden met mensen komt daar bovenop. Wie in een poging om mensen vóór te laten gaan ervoor kiest om een regel niet te houden, die zal worden gecorrigeerd door geschillencommissies, klachtenprocedures, ombudsmannen. En dat is terecht: in de uitvoering mogen de regels niet genegeerd worden. Daarna volgt een gelijkheidsbeginsel: als burger A op een manier wordt behandeld die iets méér doet dan volgens de regels toegekend is, dan eist de breed gevoelde rechtvaardigheid dat élke burger daar recht op heeft. Individualisering werkt in de praktijk niveauverhogend voor de algemene eisen die aan de uitvoeringorganisatie wordt gesteld. Dat de uitvoering zich daarom beperkt tot het zo scherp mogelijk toepassen van de expliciet geformuleerde rechten is logisch – het systeem dwingt ze.
'Zwakkeren moeten worden beschermd tegen sterkeren': dat is natuurlijk waar. De individuele burger moet beschermd worden tegen willekeur van de overheid, tegen machtsmisbruik, tegen regels of maatregelen die in individuele gevallen niet-bedoelde nadelige effecten hebben. Tegelijk worden uitvoeringsorganisaties die democratisch vastgestelde maatregelen uit moeten voeren door individuen gegijzeld, klemgezet – en ook dat is waarschijnlijk (soms/ vaak?) terecht. Dat is (soms/ vaak?) niet de schuld van die individuen, (soms/ vaak?) niet van de uitvoerenden, maar van het totale onoverzienbare complexe systeem van regels en procedures en geclaimde rechten. Ik heb wel eens de indruk dat in sommige processen de uitvoeringsorganisatie de (onbeschermde) zwakkere partij is geworden en dat er niet veel consideratie is met medewerkers (en dat zijn ook mensen!) die in het woud van eisen en verwachtingen de onmogelijke concrete keuzes moeten maken.
Mijn conclusie:
Ik steun de bedoeling 'vlammend betoog' van Brenninkmeijer van harte: wij hebben integere, transparante, deskundige én menselijke leiders nodig. Als bestuurders, als opiniemakers, op de werkvloer, in de organisatie en in de uitvoering (én als burgers!). Een oproep tot reflectie voor iedereen!
Ik zie de noodzaak waarin Brenninkmeijer voorziet voor veel voorbeelden, veel input, breed zicht en veelomvattende analyse. Hij draagt heel veel materiaal aan uit een brede en relevante ervaring.
Ik ben bang dat de combinatie afbreuk doet aan elk van de twee. Dit boek zal het grootste nut hebben bij de tweede doelstelling. Vandaaruit hoop ik dat veel mensen zich zullen gaan bezighouden met de eerste.
2
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Charles
Gesponsord
Deze thriller trekt je razendsnel mee in een complot met onbetrouwbare staatslieden met hun eigen agenda's, internationale conflicten en hoogoplopende bedreigingen voor de samenleving.
