Een boek waar ik meer van had verwacht

Dit boek kwam ik tegen toen ik op zoek was naar een non-fictieboek om te recenseren voor Boekencafé. Nu moet ik bekennen dat ik slechts de eerste regels had gelezen op allesoverboekenenschrijvers.nl. De bovenste zinnen vertellen enkel dat de auteur “de specialist op het gebied van gedragspsychologie en politieke strategie” is. Dat klonk veelbelovend. Toen ik het boek ontving zag ik pas de flaptekst en werd ik verrast door het feit dat dit de campagnestrateeg van de VVD is.

Het boek roept bij mij een aantal vragen op, omdat het (naar mijn mening) exact dezelfde strategieën als de populist inzet, maar nu om zijn eigen narratief te ondersteunen. Het streeft ernaar om het populisme te ‘bestrijden’; een woord dat je nog zeer vaak zult tegenkomen in dit boek. Dit boek straalt hierdoor zelf een populistische sfeer uit. Een kleine greep van oorzaken hiervan zijn:

1) De woordkeuze is naar mijn mening erg opruiend en ophitsend. Er zijn heel veel woorden of zinnen zoals ‘populisten bestrijden’, ‘ze verslaan’, ‘winnen’, ‘de macht grijpen’, ‘stop met verdedigen, begin met domineren’, ‘verdedigen is kansloos, daarom moeten we aanvallen’, ‘nederlaag’ en dan heb je ook nog de continue stroom aan antipodes: ‘verliezers versus winnaars’ en ‘nederlaag versus winst’. Het voelt alsof er geen ruimte voor nuance of verbinding is. Alles is een strijd: om alles of niets. Maar er wordt ook veelvuldig gebruikgemaakt van woorden zoals ‘polarisatie’, ‘radicaliserend’ en ‘crises’ wat in mijn ogen soms meer wordt gebruikt om sensatie te creëren voor het verhaal dan daadwerkelijk de feiten te presenteren. Of puur om de aandacht te vestigen op iets wat we onder de oppervlakte voelen borrelen, maar puur willen benoemen om te laten zien dat we maatschappelijk en politiek geëngageerd zijn. Maar Bas zijn doel is duidelijk; het spel van de populisten beter te spelen dan henzelf met hun eigen strategieën. Eén daarvan is inspelen op emotie, in plaats van feiten en logica. En ik denk dat dit boek ook meer geleid wordt door nostalgisch sentiment met de VVD en een collectieve aversie tegen populisten in plaats van informeren over populisme. Het boek hangt een beetje tussen de communicatiedoelen ‘overtuigen’ en ‘activeren’ in, als je het mij vraagt.

2) Als je de flaptekst, zoals ik, op de achterkant gemist hebt en niet weet dat Bas de campagnestrateeg achter de VVD was… dan kom je daar al vrij vlot achter. Persoonlijk vond ik dat dit juist het boek vertroebelde. Er ligt heel veel focus op Mark Rutte prachtig uit de verf te laten komen door irrelevante anekdotes, evenals de af en toe terloopse opmerkingen over Bas zijn hardloopsessies? Ik zie niet zo goed in waarom die relevant zijn voor een boek over populisme. Maar er staan vaak zinnen in zoals; ‘Het vertrouwen was groot, want het leiderschap (lees: van Mark Rutte) werd als competent én zorgzaam ervaren’. Er zijn geen bronnen of statistieken in dit boek om deze claim überhaupt te onderschrijven. Andere uitspraken zijn bijvoorbeeld: ‘Vol verve, dat moet gezegd, en de aanwezige partijcongres klapten er gewillig voor’ of ‘Mark Rutte en zijn praktische en zuinige levenshouding kennende blijft hij de gratis tas de komende decennia nog wel gebruiken.’ of ‘Bij het CDA hadden ze het in die tijd wel eens over de wet van Rutte. Die hield in dat er in de laatste week van de campagne altijd wel iets gebeurt dat uitpakt in het voordeel van de VVD. Geluk dwing je af, zullen we maar zeggen’. Daarnaast schroomt de auteur niet om vervolgens andere politici zoals Pieter Omtzigt een ‘bloedserieuze, analytische en afstandelijke dossiervreter’ te noemen en stelt ie hardop de vraag of ‘Sybrand van Haersma Buma’ het wel in zich had om Geert Wilders te verslaan, zoals Mark Rutte dat kon. Wat ik ook jammer vind is dat de indruk gewekt wordt dat alleen de VVD in staat was/is of als missie heeft om de populisten te verslaan. Nederland is door haar meerpartijenstelsel behoorlijk rijk aan partijen. Maar er wordt amper aandacht geschonken aan de rest van het politieke landschap. Enkel de toenmalige coalitiepartner, het CDA, werd een aantal keren aangehaald om wederom te laten zien hoe uitblinkend de VVD ad hoc kon reageren. Wat ik ook een tenenkrommend passage vond was het moment waarop de auteur illustreert hoe ze Nederland wilden verbinden in plaats van verdelen met Mark Rutte zijn brief en plan. Ze wilden echt laten horen dat ze er voor íedereen waren en wilden dat íedereen het beter krijgt. Vervolgens wordt geschetst hoe Nederland er voor stond na de Tweede Wereldoorlog. Hoe mensen toen nog een huis konden kopen en de toekomst voor kinderen er rooskleurig uitzag. Hoe de jonge generatie nu amper in staat is om een huurhuis te vinden en met studieschulden kampt. Dit vond ik erg frustrerend, omdat de VVD juist een grote rol speelde in de studieschuld en de pechgeneratie, om maar een paar dingen op te noemen. Maar ook omdat de VVD nogal bekend staat om speerpunten die vooral (grote) bedrijven gunstige voordelen oplevert. Dat en dingen zoals de toeslagenaffaire zijn zeer schrijnend om te lezen, terwijl de auteur de partij en partijleider afschildert als een man die zijn hand uitstrekt en iedereen met elkaar wil verbinden. Dit voelt gewoon een beetje als nostalgische propaganda.

3) Het boek bevat circa 250 bladzijdes. Toch voelt heel veel stof als een herkauwing van al eerder verschafte informatie. Misschien ben ik bevooroordeeld door mijn achtergrond. Als je een achtergrond hebt in psychologie, marketing, sociologie, design, antropologie of iets anders waarin menselijk denken en gedrag centraal staat: dan is dit boek heel herhalend en biedt het niet veel nieuwe informatie. Daarnaast voelde het hoofdstuk ‘superkrachten’ en ‘het handboek van de optimist’ alsof het hetzelfde hoofdstuk was, maar dan geparafraseerd. Maar ook in eerdere delen van het boek is er heel veel herhaling. Dat is ook één van de strategieën van het populisme volgens de auteur: herhaling is belangrijk om informatie te beklijven.

4) De populist is de vijand in het boek. Punt. Ik ben zeker geen fan van het populisme, maar door populisten af te schilderen als een of ander kwaadaardige entiteit die bestreden moet worden, voelt het voor mij alsof er geen ruimte is voor context of verbinding. Misschien is dat naïef van mij, dat weet ik niet. Maar de auteur haalt telkens aan hoe de gevestigde politieke orde in dezelfde bureaucratische cirkels blijft rondlopen, waardoor er een voedingsbodem voor de populist ontstaat. Het zou, in mijn ogen, zinvoller zijn als er gekeken wordt naar hoe die problemen aangepakt kunnen worden. In plaats van telkens te herhalen dat populisten kwaadaardige opportunisten zijn met desinformatie. Ik vermoed dat de mensen die dit boek op zullen pakken en willen lezen zelf ook al zo zien.

5) De auteur gebruikt overduidelijke metaforen voor dit narratief (óók een populistische strategie; want dat vinden onze hersenen fijn om te consumeren) en volgt heel duidelijk storytelling principes. Dit wordt vormgegeven door een soort ‘reis’ of ‘avontuur’ dat hij bewandelt. Waarbij zijn onderzoek voor de campagne van 2016-2017 de openbaring was. Tóen had hij de code gekraakt. Ik kan het niet helpen, maar vraag mij af: hoe opereerde hij vóór dat onderzoek? Wat voor voorkennis had de auteur al? Het onderzoek wordt een aantal keren aangehaald als startschot voor het kantelpunt en de heruitvinding van het imago van de VVD. Ik vind het een beetje markant dat hij een budget kreeg om heel Europa door te reizen om met mensen te praten en daardoor geïnspireerd te raken om de VVD te herpositioneren. Ik weet niet of dit telkens zo theatraal gepresenteerd wordt omdat het zijn zoektocht als verhaal ondersteunt. Maar zo klinkt het net alsof hij vóór dat onderzoek geen flauw benul had hoe menselijk gedrag tot stand komt terwijl hij campagnevoerder is.

TLDR: Ik heb uiteenlopende recensies gelezen over dit boek. Ik denk dat veel mensen wat aan dit boek kunnen hebben, maar dat de manier waarop appèl wordt gedaan niet werkte voor mij. Het boek zou beter zijn als alle gekleurde vleiende anekdotes rondom de VVD en Mark Rutte achterwege gelaten werden en er meer verteld werd over andere populistische politici of campagnes. De toon helt meer naar subjectief dan objectief en ik vind het jammer dat er weinig aandacht en ruimte besteed is aan de oplossingen. Die worden een beetje in een paar pagina’s samengedrukt. Nu is het vooral een boek dat voor 80% figuren als Donald Trump en Geert Wilders hekelt en een doemscenario schetst en je in de laatste 20% zegt: ‘Hey kop op, jij kunt dit veranderen. Leer te luisteren zonder te oordelen en domineer het gesprek als politiek figuur. Wees optimistisch en energiek; wees doortastend, máár let wel op dat het lang duurt voordat er dingen veranderen. Want politiek beweegt nou eenmaal niet zo snel.’ Ik vond vooral de stukken over internationale politici interessant en de delen waarbij de strategieën in de praktijk geïllustreerd werden met voormalige campagnes. Daar heb ik wat van geleerd, al waren deze soms wat summier. Maar de rest had van mij overgeslagen mogen worden. Zeker de alinea waarin hij zijn nieuwe bedrijf promootte. Ik heb vrij lang over het boek gedaan. Niet omdat het een dik of moeilijk leesbaar boek is, maar omdat ik mezelf echt moest dwingen om het boek uit te krijgen. Als het geen recensie-exemplaar was, had ik het niet uitgelezen.