Religie in de Gouden Eeuw: bindmiddel en twistappel

Een kleermaker in Delft knipt de draad door van het katholicisme, deelt venijnige steken uit en trekt een gereformeerde jas aan. Drie generaties later voelt het bij zijn achterkleinzoon als een dwangbuis. Hij slaat ervoor op de vlucht, bekeert zich tot ‘Rome’ en wordt jezuïet. In de tussenliggende jaren vergaart zijn grootvader internationale roem met een Bijbelvertaling en maakt zijn vader zich gehaat in de Meijerij te midden van een puur paapse omgeving.

De Amerikaanse auteur Graig Harline houdt ons in Jacobs Vlucht een spiegel voor van de religieuze onrust in de Gouden Eeuw, een familiesaga van allure. Karaktervaste mannen, voor toewijding aan God het hoogste goed is, die liefde tot de allernaaste in een zwakke schaduw plaatst. Niet bereid tot een zweem van dialoog. Hij of zij die God van een andere kant heeft is een ketter, een gesel voor de samenleving die diepgevoelde haat oproept.

Nauwelijks milder is de houding ten opzichte van de broeder die uit de pas loopt. Geleerde en geletterde remonstranten en contra-remonstranten spreken fraaie volzinnen, Het woord verzoening komt echter niet over de lippen. Alles is roetzwart of sneeuwwit. De overheid, inclusief raadpensionaris Johan van Oldebarneveld, treuzelt en komt pas in actie als haar eigen hachje er mee gemoeid is.

Slaap er eens een nachtje over, dan denk je er vast anders… De vier hoofdrolspelers nemen er weken, maanden en jaren de tijd voor en hun mening verandert geen spat. Verdraagzaamheid stuit af op een muur van zelfingenomenheid. Daar waar hem de mond overloopt van kwalificaties over onbetamelijkheid, rijst bij de predikant  geen zweem van twijfel om op 57-jarige leeftijd met een meisje van 19 te trouwen. Amper een half jaar nadat hij de vrouw die hem een groot aantal kinderen schonk, naar het graf begeleidde. Rouw en berouw hebben een wat andere lading.

Het doet zeer aan de ogen om te lezen hoe een familie de relatie ziet verscheurd worden door verschil in godsdienstige opvatting. De ‘breker’ sterft 26 jaar na het laatste contact met thuis op een eiland voor de Afrikaanse kust. Een Gouden Eeuw waarin naastenliefde ver te zoeken is. Een God die bemint en een mens die verslindt. Dat ongeveer is hetgeen waar Harline de lezer mee achterlaat.

Stof tot nadenken. De besmuikte lach van de atheïst ligt voor het oprapen. De houvast dat de strijdende gelovigen hebben aan hun hemelse vader  is de tegenpool. De wijze waarop hij het religieus beleven opdist geloofwaardig. Verstandige mensen die de breidel missen om vooringenomenheid te temperen. Wie het stempel verdraagzaam op de Gouden Eeuw drukt, heeft de religie kennelijk buiten beschouwing gelaten. Het is de verdienste van Harline om ons daar van te vergewissen.