Ouderwets SF-vermaak

Op aanraden van meerdere SF-fanaten heb ik de serie 'Tschai, de waanzinnige planeet' van veelschrijver Jack Vance gelezen. Vance is natuurlijk een zeer bekende SF-pionier maar ik had nog nooit wat van hem gelezen. Tijd voor een inhaalslag dus!

De vierdelige serie is uitgebracht tussen 1968 en 1970, dus ik was vooral benieuwd of de boeken gedateerd aan zouden voelen. Het antwoord is ja en nee. De Engelse titel van de reeks, Planet of Adventures, past misschien beter, want de boeken zijn in wezen avonturenromans in een buitenaards decor.

Ik kwam ergens de vergelijking van hoofdpersoon Adam Reith met James Bond tegen, die ik wel begrijp. Reith is een verkenner die strand op planeet Tschai en zich daar met behulp van zijn vaardigheden moet zien te redden. Hij is een behoorlijke machoman met de arrogantie en zelfverzekerdheid die we ook van James Bond kennen. Pas in de latere delen krijgen we als lezer iets meer van zijn kwetsbare kant te zien.

Tschai is bevolkt door meerdere rivaliserende buitenaardse volken, waarvan de meeste niet hun oorsprong op Tschai hebben. Reith komt tot zijn verbazing ook menselijke samenlevingen tegen, die zich ondergeschikt hebben gemaakt aan de buitenaardse samenlevingen. Met zijn Aardse (westerse) arrogantie is hij al snel een notoire verstoorder van de status quo op de planeet.

Interessant aan de reeks vind ik dat Vance Reith niet alleen als een typische (superieure) jaren '60/'70 man neerzet maar ook uitwerkt hoe hij hierdoor voortdurend botst met lokale bewoners. Dat lijkt een beetje een ontdekkingsreis tijdens het schrijven zelf te zijn geweest, maar ik ken Vance niet goed genoeg om daar zeker over te zijn.

De paar vrouwen die in het boek belangrijk zijn, doen helaas puur mee als object van verlangen, daar was meer uit te halen geweest. Vance gaat ook uitgebreid in de op de seksualiteit van alle aliens waarbij één volk ‘hexidecimaal’ is, met een scala aan uiterlijke geslachtskenmerken die niet allemaal compatibel met elkaar zijn. Het blijft jaren '70, dus de verschillende denkbare combinaties zijn wel allemaal mannelijk-vrouwelijk. Ik ben benieuwd hoe het boek zou zijn geworden in een hedendaags young adult jasje. Ik zeg dit zonder moreel oordeel, ik ben gewoon nieuwsgierig om te zien hoe het denken in een bepaalde periode auteurs beïnvloedt.

Ik heb me uitstekend vermaakt met de serie, waarbij misschien meespeelt dat ik zelf een kind van de jaren ‘70 ben en waarschijnlijk makkelijker over bepaalde oubolligheden heen lees. Voor mij las het in ieder geval vlot weg, op tekstniveau voelde niets ouderwets.

Zoals het hoort in een avonturenboek wint Reith altijd na de nodige verwikkelingen (en opvallend veel prijsonderhandelingen), maar deze voorspelbaarheid stoort niet. Sterker nog, er zit een zekere charme in. Ook dat er amper een stuwend plotgegeven in de serie zit, behalve dan zijn wens om terug te keren naar de Aarde, maakt weinig uit. De volken zijn allemaal verschillende culturele en technologische ontwikkelingspaden ingeslagen waarbij primitief en geavanceerd bovendien naast elkaar bestaan. Vance neemt je mee op zijn ontdekkingsreis op Tschai en dat blijft pagina na pagina onderhoudend!