Het rariteitenkabinet in beweging

De Rustelozen van de Poolse schrijfster Olga Tokarczuk is een zeer bijzonder boek. De schrijfster noemt haar romans "constellatie - romans". Hierbij denk je misschien meteen dat het over de stand van de sterren gaat. In zekere zin is dat ook zo; Tokarczuk zet een heleboel korte en lange verhalen in een soort kring. Onderling lijken ze op het eerste gezicht weinig met elkaar van doen te hebben maar er blijkt toch zeker een verband te zijn, net als in een sterrenbeeld staan de onderlinge onderdelen enorm ver van elkaar af maar van grote afstand vormen ze wel degelijk een geheel.

Er zijn een paar langere verhalen die, soms onderbroken door kleine verhaaltjes, meerdere keren aangehaald worden: Een man die tijdens hun vakantie op een eiland zijn vrouw en kind kwijtraakt, een vrouw die van de een op de andere dag haar man en gehandicapte zoon achterlaat en kiest voor een leven op straat. Een gepensioneerde professor Oude Talen die met zijn twintig jaar jongere vrouw een cruise maakt langs de Griekse eilanden en aan boord voordrachten geeft over de Griekse oudheid. Tussen al deze lange en korte verhalen door is er een naamloze vrouwelijke vertelster die continu op reis is en een grote belangstelling blijkt te hebben voor allerlei rariteitenkabinetten die her en der ter wereld zijn te vinden.

De rustelozen is geen boek dat je zo maar even leest. Je moet het ondergaan. Soms wordt het wel een beetje taai, vooral de uiteenzettingen over de psychologie van het reizen vragen wat extra aandacht. Als je het uit hebt zie je het grote geheel waar Tokarczuk naar toe wil met dit boek. Althans, dat zou de bedoeling moeten zijn. Er blijven echter heel veel vragen onbeantwoord.
Joost de Vries schreef in de Groene Amsterdammer: "Het daagt uit om te zoeken naar betekenis, een sleutel, een samenhang tussen de verhalen; terwijl je het boek het beste tot je kunt nemen door geen betekenis te verwachten en de verhalen over je heen te laten komen." En dat is precies hoe je dit boek dient te lezen.