Mexico als metafoor voor de wereld

Ook al zijn zijn romans best de moeite waard (Mosquito coast!), de reisboeken van Theroux zijn toch echt een klasse apart. De reden voor zijn schrijverschap. Zijn nieuwste boek verhaalt over een reis door het buurland Mexico. En zelfs voor een fan is dat verhaal verrassend mooi. Het lijkt wel of hij nu, op hogere leeftijd, misschien door iets meer reflectie, levenswijsheid, nog scherper, nog politiek gemotiveerder, nog menselijker wordt. Het komt het boek zeker ten goede.

Twintig jaar geleden passeerde ik zelf de grens vanaf Texas om vijf weken later via Belize het land weer te verlaten. Prachtig land, schitterende cultuur, heerlijk eten, aardige mensen. Natuurlijk was ik benieuwd naar de overlap van onze trektochten. In het kort: die was erg beperkt. Hoe verder ik in het boek vorderde, hoe meer ik doorhad dat het heel goed is opgebouwd, de reis had echt een doel. Niet zoals ik zelf reisde, Theroux ook in diverse boeken: kijken wat je tegenkomt en daar dan je reis op aanpassen, maar een plan om het land te leren kennen, een visie waar je naar toe gaat om het verhaal te laten kloppen.

Het boek is opgedeeld in vijf delen, waarvan het laatste deel de terugreis erg kort is, een afsluiter, een manier om het boek ten einde te brengen. In de andere vier zien we dat Theroux niet willekeurig rondreist, maar probeert om niet het geijkte pad te volgen, zonder als backpacker toch langs toeristische hoogtepunten te trekken. Hij mist de Barrancas del Cobre, Teotihuacan en zo ongeveer heel Yucatan. Hij negeert steden als Guadelajara en Guanajuato. Doet de kust in de ban. Hij is geen toerist, zelfs nauwelijks reiziger, het meest is hij onderzoeker.

Zijn keuze voor zijn eigen auto maakt het voor hem eenvoudiger om te gaan waar hij wil, al wordt hij door velen gewaarschuwd om het niet te doen of om steden/provincies te mijden waar het te gevaarlijk voor hem zou zijn. Hij begint meteen met het actuele onderwerp de grens. Honderden kilometers rijdt hij langs de grens, wipt er tientallen keer over heen, in beide richtingen. De muur van Tromp is nog niet klaar. Hij ziet waar de grens simpel te passeren is, hij spreekt degenen die het dagelijks doen, legaal. De grensstreek waar ze decennia met elkaar leven, waar beide kanten weten dat ze elkaar nodig hebben.

In de hoofdstad wordt hij ingehuurd als gastdocent, al zijn zijn studenten niet perse op zoek naar hulp, zij werken al als journalist, hebben boeken gepubliceerd, hebben zelfs prijzen gewonnen. De workshops zijn ook voor hemzelf inspirerend, in twee weken leert hij de wereldstad kennen, maakt nieuwe vrienden, maar vooral leert hij het land kennen, begrijpt hij Mexico steeds beter.

In Oaxaca wordt zijn bezoek steeds politieker. Deze armoedige provincie kent veel problemen, hij bezoekt kleine dorpjes waar het gemiddeld inkomen op Afrikaans niveau is. Waar Spaans de tweede taal is. Waar een opleiding luxe is, waar de ‘struggle for life’ erg actueel is. Hier ziet hij om zich heen wat hij in Mexico d.f. al leerde. Hij volgt een cursus Spaans om zich beter te kunnen uitdrukken.

Als laatste gaat hij naar Chiapas. Daar waar een kwart eeuw geleden de Zapatistas in opstand kwamen. En ook daar ziet hij het verschil tussen hoe het gaat en hoe het zou kunnen. Door zijn nieuwe contacten is hij uitgenodigd op het congres waar ook de beroemde, volgens sommigen beruchte, Subcomandante Marcos zal verschijnen. En niet alleen mag hij als buitenstaander daarbij zijn, maar hij mag er ook spreken. Het is de climax van het boek, waar Theroux zich overduidelijk uitspreekt. Hij bewondert Subcomandante Marcos, hij is het eens met diens gedachtegang. Hij veroordeelt het neoliberalisme, hij staat aan de kant van de gewone man. Mexico blijkt een prachtig land, maar alle problemen die er al honderden jaren spelen, bepalen mede het wereldbeeld van Theroux. Daarmee wordt het reisboek ook een politiek statement, een opinie-essay, een persoonlijk verslag. En dat allemaal in een enkel boek. In een land waar je nog maanden kunt rondreizen en allerlei andere dingen kunt zien en doen, allerlei conclusies kunt trekken.

Theroux is niet meer de jongste, een reis als deze zal niet vaak meer voorkomen. Laten we hopen dat hij nog een aantal mooie reizen kan maken, al was het maar omdat wij fans graag nog iets nieuws zouden willen lezen.

Mexico is een prachtig land, waar vele verhalen over te schrijven zijn. Als het boek een bibliografie zou hebben, zou je zonder twijfel honderden relevante boeken kunnen lezen, tientallen heeft Theroux er ook daadwerkelijk gelezen en gebruikt in dit boek. Mexico kan gevaarlijk zijn, het land heeft erg veel problemen. Voor de doorsnee toerist zijn die niet zichtbaar, maar voor een goede reiziger is het al mogelijk om voorbij de façade te kijken. Theroux was niet op reis, hij wilde het land begrijpen. Of dat helemaal gelukt is, mag worden betwijfeld, maar het leverde in ieder geval een geweldig boek op.

Citaat: “Rijken, vooral nieuwe rijken, onderstrepen hun verhoogde status door af te rekenen met de tradities, maar armen houden er juist aan vast – omdat ze nu eenmaal weinig anders hebben om zich aan vast te klampen. De Engelse schrijver V.S. Pritchett signaleerde dat ook op zijn reizen door Spanje en elders: ‘Het verleden van een land leeft voort in zijn misdeelden.’” (p.122/123)