Recensie We gaan als het donker wordt

De berichtgeving rondom nieuwswaardige gebeurtenissen in het Midden-Oosten komt over het algemeen tot ons via Westerse media. En sinds ik "Het zijn net mensen" van Joris Luyendijk heb gelezen weet ik dat de journalisten van hun krant of tijdschrift strikte opdrachten meekrijgen: het schrijven van wat mensen willen horen, wat binnen hun denkkader past, is belangrijker dan het vertellen van de waarheid. Nou het is begrip "waarheid" natuurlijk nogal rekbaar. Doe je bijvoorbeeld de waarheid geweld aan, enkel door het bewust weglaten van feiten die relevant zijn voor het te schrijven artikel? Of moet je daarover eerst een editor de "ruwe kantjes" van een artikel laten afschaven om het daarna "publicatiewaardig" te noemen? En zijn wij zelf niet mede schulding aan deze manier van berichtgeving omdat het per slot van rekening ons denkkader is waar naar toe wordt geschreven? Hoe dan ook, af en toe is het wel eens goed, en zelfs verfrissend om een verhaal uit deze regio van de andere kant te horen.

"We gaan als het donker wordt" begint in het Irak voorafgaande aan de eerste Golfoorlog bezien door de ogen van de tiener Kerim. Zijn vader heeft een klein restaurant wat keihard werken betekent. Op een goede dag schuiven twee mannen van de geheime dienst aan in zijn restaurant. Nadat ze besteld hebben, bedenken ze zich, en vertrekken zonder het eten aan te roeren èn zonder te betalen. Niemand kan zijn vader tegenhouden als hij verhaal gaat halen bij de twee mannen, met een noodlottige afloop tot gevolg. Na de dood van zijn vader neemt Kerim tegen wil en dank de leiding van het restaurant over, en een paar jaar gaan voorbij. Op een dag gaat hij op bezoek bij zijn grootouders in Halabja, een Koerdische plaats dicht tegen de Iraanse grens die bekend is geworden van de Iraakse gifgasaanval in 1988 waarbij zeker 5.000 mensen om het leven kwamen. Zijn grootouders bereikt hij echter nooit: als hij vlak bij het stadje uit z'n auto stapt om even een luchtje te gaan scheppen wordt hij overmeesterd door twee Jihad-strijders die vanuit de omringende bergen "acties" organiseren tegen "alle ongelovigen en zij die samenspannen met hen". Met de eerste groep worden natuurlijk alle Westerlingen bedoeld met de Amerikanen voorop. Tot de tweede groep worden ook lokale dorpelingen gerekend die niet alles in het werk stellen om het werk van de eerste groep onmogelijk te maken. De tweede Golfoorlog is inmiddels net uitgebroken, en dus zijn er een hoop "ongelovigen" in het land. Kerim wordt meegenomen de bergen in en ingelijfd bij de strijders. Omdat zijn vader nooit een erg gelovig man was heeft Kerim het in het begin erg moeilijk met hun extremistische standpunten. Een man die "de leraar" wordt genoemd weet hem langzaam te overtuigen van de leegheid van het bestaan van de ongelovigen, en van het feit dat alleen zij hun leven niet prijsgeven omdat het alles is wat ze hebben. Desondanks blijft de argwaan tegen Kerim binnen de groep, en uiteindelijk weet hij te vluchten, met een grote som geld dat aan de groep toebehoord. In het restant van het boek volgen regelmatig flashbacks van Kerim's tijd bij deze groepering. Het meest gruwelijke voorbeeld vond ik nog wel het moment waarop één van de jongens binnen de groep waarmee hij bevriend is geraakt met explosieven omhangen een marktplein wordt opgestuurd. Hij wordt op afstand tot ontploffing gebracht door de leider van de groep terwijl Kerim alles moet filmen zodat deze afschrikwekkende beelden op hun website kunnen worden geplaatst.

Omdat Kerim beseft dat hij zijn leven in Irak niet zeker meer is omdat de groepering naar hem op zoek zal gaan, maar ook omdat hij geen toekomst voor zichzelf ziet in Irak, besluit hij te vluchten naar Duitsland, waar hij een oom heeft wonen, die zelf ook ooit is gevlucht uit Irak. Het gesloten geld gaat op aan het betalen van de mensenhandelaars, die zijn vlucht faciliteren. Als hij onderweg op een boot wordt gesnapt heeft hij geluk dat hij niet overboord wordt gezet. In zijn zorgvuldige planning voorafgaande aan de vlucht heeft hij namelijk één detail over het hoofd gezien: hij heeft nooit leren zwemmen. Als hij uiteindelijk Duitsland bereikt wordt hij liefdevol opgenomen door z'n oom. Nadat hij via een asielzoekerscentrum een permanente verblijfsvergunning heeft gekregen neemt hij zich voor om niet achterom maar vooruit te kijken. Maar hij merkt dat hij moeilijk kan aarden, en vind onverwachte steun in het geloof waar hij nooit echt interesse voor heeft gehad met alle gevolgen van dien..

Ik vond dit een prachtig en leerzaam boek om te lezen. Ik ben het niet eens met de manier waarop de Jihad hun terreur over het land (en de wereld) uitstrooit, maar ik begrijp nu wel beter wat hun drijfveren zijn. Ook begrijp ik nu hoe het kan dat asielzoekers eenmaal min of meer gesettled in hun nieuwe Vaderland door omstandigheden van het rechte pad afraken en hun heil zoeken in extremisme. Wat mij betreft moeten we niet te snel "veroordelen". We moeten eerst "begrijpen" om te kunnen "oordelen", pas dan kunnen we eventueel doen waar wij Westerlingen zo goed in zijn..